Η Κούνεβα ως σύμβολο και πώς ο καθένας μας το βιώνει

Η κουβέντα που έχει στηθεί σε σε φυσικούς χώρους και μέσα δικτύωσης (όπως εδώ) για το ζήτημα της εκλογής της Κωνσταντίνας Κούνεβα στην Ευρωβουλή δείχνει ότι πλέον αντιλαμβανόμαστε τον άνθρωπο αυτό με έναν διττό τρόπο. Η διπλή της υπόσταση έγκειται στην παρουσία της ως φυσικό πρόσωπο αλλά και σε αυτό που αυτό το φυσικό πρόσωπο πλέον αναπαριστά.

Ποια είναι η Κούνεβα; Η προσωπική της ιστορία αναφέρεται σε μία γυναίκα με καταγωγή από τη Βουλγαρία που ήρθε στην Ελλάδα για το άρρωστο παιδί της. Δούλεψε ως καθαρίστρια και δέχθηκε δολοφονική επίθεση από -ακόμα- άγνωστους δράστες ως συνέπεια των συνδικαλιστικών της αγώνων στον εργασιακό της χώρο. Η επίθεση αυτή την έχει αφήσει τώρα με σοβαρού βαθμού αναπηρία. Η αναλυτική ιστορία της εδώ. 

Τι συμβολίζει η Κούνεβα; Η Κούνεβα είναι γυναίκα, είναι η μάνα που μόνη της παλεύει για το άρρωστο παιδί της, η Κούνεβα είναι η ξένη, είναι η μετανάστρια, η Κούνεβα είναι η εργάτης, είναι η εκπρόσωπος της κοινωνικής της τάξης, η Κούνεβα είναι όποιος παλεύει για την αξιοπρέπεια και την κοινωνική δικαιοσύνη, όποιος τιμωρείται απάνθρωπα όταν αποκαλύπτει το απάνθρωπο πρόσωπο αυτών που εκμεταλλεύονται τον άνθρωπο. Η Κούνεβα είναι κάθε ένα από τα παραπάνω ξεχωριστά και ταυτόχρονα όλα αυτά μαζί. Στο παραμορφωμένο της από το βιτριόλι πρόσωπο έχει χαραχτεί το σύμβολο της αξιοπρέπειας, της αλληλεγγύης και του αγώνα όλων των από τα κάτω των οποίων η φωνή υπάρχει αλλά δεν ακούγεται.   

Υπάρχουν συνεπώς δύο "Κούνεβες". Το υπαρκτό πρόσωπο με την συγκλονιστική προσωπική ιστορία και η Κούνεβα Σύμβολο. Ποια από τις δύο είχαν στο μυαλό τους όσοι πρότειναν την υποψηφιότητά της; Ποια από τις δύο θα εκπροσωπήσει τους Έλληνες στην Ευρωβουλή; Και ποια από τις δύο θα όφειλε να το κάνει; 

Το παρακάτω tweet θέτει στη πράξη αυτά τα ερωτήματα:

Θεωρώ ότι ο καθένας θα είναι σε θέση να δώσει μια απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα. Αυτό που θεωρώ περισσότερο ενδιαφέρον και από την απάντηση σε αυτά, είναι να κατανοήσω πώς καθένας από εμάς αντιλαμβάνεται τη συμβολοποίηση της Κούνεβα, και πώς αναλύει αυτή την εμπειρία.

Η δυνατότητα μας να συμβολοποιούμε έχει σαν βασικό χαρακτηριστικό το ότι επιτρέπουμε στο σύμβολο να αντιπροσωπεύει το πρόσωπο και την ίδια στιγμή το σύμβολο να εξακολουθεί ανεξάρτητο, διακριτό από αυτό διατηρώντας τα δικά του ποιοτικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή, η συμβολοποίηση της Κούνεβα έχει νόημα όταν το σύμβολο Κούνεβα αντιπροσωπεύει το πρόσωπο Κούνεβα αλλά ταυτόχρονα μπορεί και να στέκει αυτόνομο από το πρόσωπο Κούνεβα διατηρώντας το δικά του χαρακτηριστικά. Για να έχει νόημα η συμβολοποίηση χρειάζεται συνεπώς η διακριτότητα. Και είναι ακριβώς αυτή η διακριτότητα που επιτρέπει στο σύμβολο να χρησιμοποιηθεί δημιουργικά για να απεικονίσει αξίες. Δεδομένης της συμβολοποίησης της Κούνεβα, είναι κρίσιμο για την κοινωνία να είναι στην πνευματική/συναισθηματική θέση να αντιληφθεί πως το σύμβολο Κούνεβα είναι διακριτό από το πρόσωπο Κούνεβα. Και να διαπιστώσει επιπλέον πως το σύμβολο Κούνεβα μπορεί να υπάρξει αυτόνομο, με τα δικά του ποιοτικά χαρακτηριστικά, χωρίς τη παρουσία του προσώπου Κούνεβα ως αναπαραστατικό του συμβόλου. 

Γιατί τη στιγμή που το σύμβολο και η αξία η οποία αυτό συμβολίζει παύουν να είναι διακριτές, η συμβολική του λειτουργία διαλύεται. Η διάλυση της συμβολικής λειτουργίας, παρουσία του προσώπου που αντιπροσωπεύεται στο σύμβολο, αποτελεί κάτι που στη ψυχική σφαίρα είναι επίπονο και εξοντωτικό. 

Σε συνάρτηση λοιπόν με το παραπάνω, ακολουθεί το εξής tweet: 

Σε αυτό το tweet υπάρχει λεπτή ειρωνεία, υποβόσκουσα πικρία και απογοήτευση. Ο συγγραφέας του δυσανασχετεί φανερά. Η διακριτότητα μεταξύ του συμβόλου Κούνεβα και του προσώπου Κούνεβα έχει εξαλειφτεί και η συνεπακόλουθη πρόσμειξη των δύο "Κούνεβα" προκαλεί τη δυσανεξία. 

Θα επιχειρήσω τώρα να το τραβήξω λίγο παραπέρα, αντλώντας στοιχεία από τις θεωρίες της Κλάιν και της Σίγκαλ και παίρνοντας έμπνευση από σκληροπυρηνικές περσόνες των ελληνικών μέσων δικτύωσης. Θα το κάνω για να καταλάβω τι είναι αυτό που οδηγεί μερικούς ανθρώπους στην ωμή βία και πώς η αδυναμία χειρισμού του συμβόλου, του συμβολισθέντος, και της σχέσης μεταξύ αυτών συνδέεται με τη βία αυτή.

Υπάρχουν λοιπόν περιπτώσεις όπου η διακριτότητα μεταξύ συμβόλου και προσώπου πάνω στο οποίο αναπαρίσταται η συμβολοποιημένη ιδέα όχι απλά εξαλείφεται αλλά σύμβολο και πρόσωπο εξισώνονται, ταυτίζονται, γίνονται ένα. Στις περιπτώσεις αυτές ο απαιτούμενος διανοητικός χώρος όπου το σύμβολο, το συμβολισθέν και η εμπειρία της συμβολοποίησης θα μπορούσαν να συνυπάρξουν είναι ανεπαρκής. Σε αυτόν τον ανεπαρκή χώρο, θα συνεχίζονται ανεξέλεγκτα πρώιμες αμυντικές δράσεις για την προστασία της ακεραιότητας του εγώ, όπως η σχάση ανάμεσα στο κακό έτερο και το καλό εγώ, η προβολή του κακού στον άλλο και η παντοδυναμική άρνηση των αρνητικών εμπειριών. Αυτού του είδους η αντίληψη της πραγματικότητας θα συνεχίσει να δονείται από τα συνεχή άγχη καταδιωκτικού χαρακτήρα. Μόνος τρόπος έτσι για να διατηρηθεί η ακεραιότητα του εγώ απέναντι σε αυτές τις τρομακτικές απειλές, μια σφοδρή επιθετικότητα, που σε αυτό το στάδιο μπορεί να είναι μόνο στοματικού τύπου.
Λίγο απλοϊκό, και ενδεχομένως επιπόλαιο. Ίσως όμως έτσι να εξηγούνται: