τι είν' το ναι και τι το όχι;

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει άλλο δημοψήφισμα στην Ευρωπαϊκή ιστορία στο οποίο το ερώτημά του να έχει διαφορετικό περιεχόμενο για κάθε μία από τις πλευρές αυτών που καλούνται να απαντήσουν. Αν υπάρχει άλλο δημοψήφισμα στο οποίο κάθε πλευρά να απαντά στο δικό της ξέχωρο ερώτημα. Γιατί αυτή είναι η ουσία του ελληνικού δημοψηφίσματος του 2015. Χρειάστηκε μόνο ελάχιστες ώρες από την ανακοίνωση του διλήμματος προς απόφαση ώστε το ερώτημά του να μετασχηματιστεί σε δύο διαφορετικά, ξεχωριστά ερωτήματα. 

Για τους μεν, τους υποστηρικτές του ΝΑΙ, το ερώτημα του δημοψηφίσματος συνδέθηκε (σκόπιμα, συνειδητά ή ασυνείδητα λίγο με απασχολεί εδώ) με την ίδια τους την "ευρωπαϊκή ταυτότητα". Την ταυτότητα του Ευρωπαίου αστού, του Ευρωπαίου πολίτη, μια ταυτότητα που ποτέ δεν καθορίστηκε εντός της νεοελληνικής της πραγματικότητας, που ποτέ δεν μπόρεσε να αποκτήσει ουσία, που πελαγοδρομούσε ανάμεσα στον ελληνοπρεπή μύθο της αρπαγής της Ευρώπης από τον ταύρο και στην ύστερη φαντασίωση μιας Δανίας του Νότου. Παρέμεινε μια ταυτότητα που χρωματίστηκε μέσα από τις ιλλουστρασιόν φυλλάδες του Κωστόπουλου και των μεταμοντέρνων τίποτα των free press, και που χειραφετήθηκε στους κυριακάτικους περιπάτους στους κήπους του Hyde Park, στα ψώνια στα παρισινά βουλεβάρτα και στις ουρές για φαλάφελ στο Kreuzberg του Βερολίνου. Μιας ταυτότητας που ίσως στην πιο ακριβή της έκφραση να ήταν απλώς η Σαββοπουλική σύνθεση του "είτε με τις αρχαιότητες είτε με ορθοδοξία" με λίγο από Easy Jet και Euro 2014.
Ωστόσο τώρα, η φαντασίωση μιας ακέραιας ευρωπαϊκής ταυτότητας ή έστω η επιθυμία αυτής βρίσκεται υπό απειλή. Η  ύπαρξή της κινδυνεύει. Απειλείται από το ΟΧΙ. Και μπρος στο τρόμο αυτής της απρόσμενης απώλειας, το ίδιο το περιεχόμενο της φαντασίωσης αποσυντίθεται ή καλύτερα συμπτύσσεται σε μια παράξενη σύμμειξη που περιλαμβάνει την τεχνοκρατική πρόταση ενός άτυπου ευρωζωνικού θεσμού, ένα κοινό νόμισμα, την απώλεια των γεωργικών επιδοτήσεων, την αλλαγή στα γεωγραφικά σύνορα και ένα σωρό ακόμα απίθανους συνειρμούς. Ο φαντασιωσικός τρόμος της επιστροφής στα Βαλκάνια είναι τόσο παραλυτικός ώστε η απότομη φτωχοποίηση, η εξαθλίωση, ο εξευτελισμός της εργασίας, η μετανάστευση, ο ναζισμός, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η παραδειγματική ταπείνωση μιας κοινωνίας, όλα τους αντενδείξεις της ευρωπαϊκής ταυτότητας μα και ενδείξεις της παρούσας ευρωζώνης, έχουν καλυφθεί από το πέπλο της άρνησης. Τίποτα από αυτά δεν υπάρχει μπρος στην αναγκαιότητα της διατήρησης ενός κάποιου ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Η ψήφος στο ΝΑΙ είναι μια ψήφος στο φαντασιακό. Δεν έχει καμία σχέση με δημοψήφισμα. 

Για τους δε, τους υποστηρικτές του ΟΧΙ, τα πράγματα είναι εξίσου περίπλοκα. Υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ του ΟΧΙ; Μπορεί κανείς να σου μιλήσει ξεκάθαρα και να σε πείσει γιατί να ψηφίσεις ΟΧΙ; Όχι. Γιατί; Διότι ακριβώς η πιο ακριβής απάντηση στο τι θα συμβεί με το ΟΧΙ είναι ότι δεν γνωρίζουμε. Κανείς δεν ξέρει. Μόνο να υποθέσει μπορεί κανείς. Και οι υποθέσεις καλύπτουν το πλήρες φάσμα συμβάντων, από το χάος της άτακτης χρεωκοπίας μέχρι την υπογραφή ενός τρίτου μνημονίου ελαφρώς αναβαπτισμένου. Το να σου απαντήσει ο πρωθυπουργός τι θα συμβεί στο ΟΧΙ είναι σαν να ζητάς από τον μηχανικό να σου εγγυηθεί την σταθερότητα ενός κτιρίου σε ένα σεισμό 9.5 ρίχτερ ή από τον εντατικολόγο να σου προσδιορίσει τη πιθανότητα πλήρους ανάρρωσης ενός ασθενή σε κώμα. Οι τελευταίοι πέντε μήνες είναι ο μοναδικός οδηγός που διαθέτουμε για τους επόμενους. 

Η υπεράσπιση του ΟΧΙ προϋποθέτει αποδοχή της αβεβαιότητας, τους ρίσκου, επιβάλει τον χειρισμό μιας ακαθόριστης απειλής, τη δημιουργική διαχείριση ενός έντονου άγχους, τον υπερκερασμό του φόβου. Του φόβου όπου πατούν όσοι επιχειρούν να αποδημήσουν το ΟΧΙ. Και στη διαχείριση του φόβου όσοι αποτολμούν την υπεράσπισή του. Σκληρή δουλειά αποκλειστικά σε επίπεδο θυμικού, σε επίπεδο συναισθημάτων. Το ψυχικό και συναισθηματικό σθένος που απαιτεί η υπεράσπιση είναι τεράστιο, πολύ πιο μεγάλο από αυτό της απόρριψής του από την άλλη πλευρά. Και θα ήταν τεράστιο ακόμα και αν υπήρχε έτοιμο επιχειρησιακό σχέδιο δράσης. Το ΟΧΙ λοιπόν είναι αυτό που απομένει από την απόρριψη του ΝΑΙ. Η κατάφαση ως άρνηση μιας άλλης κατάφασης.
Είναι πολύ πιο εύκολη η αποδόμηση του ΝΑΙ, συνεπώς. Πιο απτή, λιγότερο επίπονη. Είναι εξαιρετικά εύκολο να έχεις επιχειρήματα κατά του ΝΑΙ. Και με βάση αυτά τα επιχειρήματα να απορρίψεις το ΝΑΙ. 6 χρόνια ύφεση, >60% ανεργία στους νέους, 25% πτώση του GDP, 28.5% πτώση κατανάλωσης φαγητού, 61% μέση μείωση σύνταξης, 45% των συνταξιούχων κάτω από το όριο της φτώχειας, αύξηση της παιδικής θνησιμότητας, των αυτοκτονιών. Και αν οι αριθμοί και οι στατιστικές δεν μπορούν να πείσουν, μια βόλτα στον εμπορικό δρόμο της γειτονιάς ή ένα απόγευμα στην αίθουσα αναχωρήσεων των ελληνικών διεθνών αεροδρομίων παρακολουθώντας τις οικογένειες να αποχαιρετούν τα παιδιά τους, μπορεί. Και αν ακόμα αυτό δεν πείθει, ρώτησε τον εαυτό σου πώς ζούσες 5 χρόνια πριν και πώς ζεις τώρα. Γιατί τα τελευταία πέντε χρόνια είναι ο μοναδικός οδηγός που διαθέτουμε για να φανταστούμε τα επόμενα πέντε.
Η ψήφος στο ΟΧΙ ως κατάφαση και όχι ως απόρριψη του ΝΑΙ είναι μια ψήφος στο συναισθηματικό. Και αυτή δεν έχει καμία σχέση με δημοψήφισμα.

Η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία συναισθηματική όμως. Και με έντονο φαντασιακό. Ευαίσθητη και ευερέθιστη, εσωστρεφής και φλογώδης, συντηρητική και παρορμητική, που φαντασιώνεται την Ευρώπη ενόσω απολαμβάνει τη Καραμαζοφική της ασυγκρατησία. Μια κοινωνία σχεδόν μεθοριακή. Τόσο ώστε η αναγκαιότητα μιας διλληματικής απόφασης να παίρνει τις διαστάσεις που της αξίζει.