Ποιος έχει όρεξη για Αστακό;

Η καλλιτεχνική αναγνώριση του Lobster από το φεστιβάλ των Καννών συνδυάστηκε με μια έξυπνα κατασκευασμένη αίσθηση αναμονής της καινούργιας ταινίας του Λάνθιμου, αν όχι σε παγκόσμια τουλάχιστο σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Στο Λονδίνο η προώθηση της ταινίας υπήρξε διακριτή. Εδώ και εβδομάδες το site και το Facebook Page του British film institute μας έξαπτε τη φαντασία με μικροσκηνές και ανεπίσημα trailer της ταινίας. Στα πιο καλλιτεχνικά σινεμά το γνωστό αφαιρετικό πόστερ με την άδεια αγκαλιά είχε πάρει τη θέση του εδώ και καιρό ενώ πιο πρόσφατα, χαρτονένια ομοιώματα της αφίσας σε ανθρώπινο μέγεθος σε καλούσαν να βάλεις το κεφάλι σου στη θέση του κεφαλιού του πρωταγωνιστή και να φωτογραφηθείς. Στο μετρό του Λονδίνου, η ίδια αφίσα, μεγάλη και ευδιάκριτη έφτιαχνε ατμόσφαιρα και στους πιο απίθανους σταθμούς (πχ του Seven  Sisters, μια περιοχή που δε φημίζεται για την ιδιαίτερη φιλοτεχνία της). Παρόλο που οι κριτικές δεν αντιμετώπισαν όλες την ταινία με τον επιθυμητό ενθουσιασμό, χωρίς οι αμφιβολία η αίσθηση μιας κάποιας ατμόσφαιρας, το αξιοπερίεργο της ιδέας και η έξυπνα προσχεδιασμένη αναμονή εξηγούν τις ουρές και την ανυπομονησία των θεατών και στο Λονδίνο.

Εκτός από τη προώθηση όμως υπάρχει και το ίδιο το φιλμ. 

Η κοινωνία του Lobster είναι μια κοινωνία όπου το να μην είσαι σε ερωτική σχέση είναι απαγορευμένο. Όσοι είναι μόνοι (Loners από δω και πέρα για να ακολουθεί το αγγλόφωνο της ταινίας) είναι (αυτο;)εξόριστοι και κυνηγημένοι στο δάσος. Αν ποτέ βρεθούν στην πόλη κινδυνεύουν από stop and search από τις δυναμεις ασφαλείας, με έλεγχο πιστοποιητικού σχέσης και εξακρίβωση ότι δεν ανήκουν στους κυνηγημένους Loners του δάσους. Μια καταδιωκτική και κατασταλτική στάση του συστήματος ίδια με αυτή της αστυνομίας απέναντι στους μετανάστες για παράδειγμα, ή στους νεαρούς μαύρους των Λονδρέζικων προαστίων, αν θέλουμε να αναζητήσουμε κάποιο ανάλογο στη ¨πραγματική" κοινωνία. Οι Loners ως μια περιθωριοποιημένη, στιγματισμένη και ποινικοποιημένη κοινωνική υποομάδα.

Στο ατυχές ενδεχόμενο να γίνεις Loner, η κοινωνία του Lobster σε αναγκάζει να κάνεις check in σε ένα "ειδυλλιακό" ξενοδοχείο (φέρνει στο μυαλό το "ειδύλλιο") με μια προθεσμία 45 ημερών για να βρεις νέο ταίρι. Αν δεν το καταφέρεις τότε μεταμορφώνεσαι σε ένα ζώο της επιλογής σου (Αστακός για τον ήρωα του Λάνθιμου). Οι κανόνες του ξενοδοχείου, παράλογοι, αλλόκοτοι και στρυφνοί τηρούνται απαρέγκλιτα χωρίς αμφισβήτηση, λες και τελικά η μεταμόρφωση ενός ανθρώπου σε ζώο αποτελεί όντως μια μεταφυσική αδιαμφισβήτητη νομοτέλεια.

Η σχέση μεταξύ των Loners είναι ένας πόλεμος επιβίωσης. Οι Loners του ξενοδοχείου είναι ταυτόχρονα και υποψήφια θηράματα σε ένα βίαιο παιχνίδι όπου απελπισμένα επιχειρούν να κυνηγήσουν και να "ναρκώσουν" ο ένας τον άλλον στο δάσος προκειμένου να κερδίσουν λίγο περισσότερο χρόνο πριν οι ίδιοι μετατραπούν σε ζώο.

Το πρώτο μέρος της ταινίας, η παραμονή στο ξενοδοχείο δηλαδή, είναι μια μαύρη, γκροτέσκ επίδειξη του παραλογισμού μιας κοινωνικής πλειοψηφίας απέναντι σε όσους δεν τηρούν τους κανόνες που θέτει. Οι Loners από εθελοντές επισκέπτες του ξενοδοχείου μετατρέπονται σε απελπισμένους έγκλειστους που βλέπουν το χρόνο να κυλά αντίστροφα. Η τήρηση των κανόνων μπορεί μόνο να οδηγήσει στη ψυχοπάθεια, με την έννοια της απόλυτης αποστροφής του σχετίζεσθαι, της αφαίρεσης οποιουδήποτε ίχνους συναισθηματικής επαφής ανάμεσα στους απελπισμένους για επαφή ανθρώπους. Ακριβώς το αντίθετο δηλαδή από την υποτιθέμενη στόχευση της κοινωνίας του ξενοδοχείου.
Το δεύτερο μέρος, η φυγή στο δάσος, εξακολουθεί επίσης μαύρη και γκροτέσκ. Η κοινωνία των συνειδητά Loners συνειδητοποιούμε το ίδιο γρήγορα πως είναι ο αντίποδας αυτής του ξενοδοχείου. Οι ίδιοι παράλογοι, στρυφνοί, αλλόκοτοι κανόνες. Με ίδιους ημίτρελους, ψυχοπαθητικούς επιμελητές της εφαρμογής τους. Και όσοι δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους κανόνες υποφέρουν με ένα παρόμοιο τρόπο. Όσοι διατηρούν ακόμα έστω και στοιχειωδώς συναισθηματικό κόσμο έτοιμο να τον αποκαλύψουν μέσα σε μια ερωτική σχέση, βρίσκονται στον ίδιο απελπιστικό εγκλεισμό. Αυτή η ψυχοπάθεια απεικονίζεται στο Lobster εξαιρετικά. Και η απελπισία των ερωτικών σχέσεων με έναν τρόπο απολαυστικά κωμικό.

Μια από τις εμμονές των πρωταγωνιστών είναι το ταίριασμα των προσωπικών χαρακτηριστικών τους, το matching όπως είναι η λέξη που χρησιμοποιείται στους διαλόγους. Οι πρωταγωνιστές αγωνιούν να βρουν κοινά στοιχεία που θα τους κάνουν ζευγάρι, πχ η μυωπία, οι συχνές επιστάξεις, ένα κουτσό πόδι. Το συναίσθημα,  ο έρωτας,  η ίδια η επαφή δεν παίζουν ρόλο, έχουν αντικατασταθεί από τον ψυχαναγκασμό, την έξωθεν αναγκαιότητα του σχετίζεσθαι, μια ψυχρή, χωρίς φαντασία προσέγγιση ανάμεσα σε δυο καρικατούρες. Δεν είναι τυχαίο που η λέξη matching είναι μια χαρακτηριστική λέξη στα dating apps τύπου Tinder των κινητών τηλεφώνων. Βάζεις τα χαρακτηριστικά σου στο πρόγραμμα, βάζει και ο άλλος τα δικά του, ένας αλγόριθμος θα φροντίσει για το ταίριασμα και θα ειδοποιηθείς με ένα notification στην επιφάνεια εργασίας του κινητού. Ο ψυχρός,  υπολογιστικός  τρόπος του να σχετίζεσαι ερωτικά με τον άλλον βρίσκεται στον πυρήνα της ταινίας.

Η σκηνή όπου ο πρωταγωνιστής αντιλαμβάνεται πως χάθηκε το μοναδικό κοινό με την γυναίκα που αγαπάει όταν αυτή τυφλώνεται (την μυωπία), είναι μια σκηνή τραγική. Εκείνος αρχίζει απελπισμένα να τη ρωτάει αν μιλάει γερμανικά, αν ξέρει πιάνο, αν της αρέσουν τα βατόμουρα, εκείνη του απαντάει πως όχι. Γιατί ο έρωτας είναι εκεί, μα είναι σαν να μην υπάρχει, σαν να μην έχει σημασία, είναι ταπεινωμένος, υποκατεστημένος από μια λίστα  κοινών χαρακτηριστικών, σαν όντως ο άνθρωπος να είναι μεταμορφωμένος σε ζώο. Και  οι επικοινωνιακοί κώδικες, η γλώσσα των ερωτευμένων που πιστοποιεί με την παρουσία της την ένωση και το ταίριασμα μετατρέπεται εδώ σε απαγορευμένη, εξευτελιστική, γελοία διαδικασία που προκαλεί στον θεατή το γέλιο και την λύπη. Το φυσιολογικό στον έρωτα, το πάθος δηλαδή και η σωματική επαφή, είναι το αντικείμενο της κριτικής και ο λόγος της τιμωρίας στο κόσμο του Lobster.

Πιστός στη χαρακτηριστική προσέγγιση των χαρακτήρων στις ταινίες του, ο Λάνθιμος κατασκευάζει ήρωες που δεν έχουν βάθος, δεν έχουν ιστορία, δεν έχουν διάσταση άλλη πέραν αυτής που αφήνει ο ίδιος να απεικονιστεί. Όλοι οι ήρωες, πρωταγωνιστές και δευτερεύοντες, είναι καρικατούρες. Και ο τρόπος που σχετίζονται μεταξύ τους αναδεικνύει αυτή τους τη φύση. Οι δε κινήσεις και η συμπεριφορά τους θεωρώ πως σκόπιμα αφήνονται στο επίπεδο μιας παιδικής παράστασης. 

Όλα αυτά για δύο λόγους. 

Ο πρώτος είναι γιατί στο Lobster πρωταγωνιστής είναι η ίδια η ερωτική σχέση, το σχετίζεσθαι και πιο ειδικά η έλλειψη αυτού. Ο δεύτερος λόγος είναι ότι ο Λάνθιμος θέλει να δηλώσει ότι με κανένα τρόπο δεν θα πρέπει να σχετιζόμαστε έτσι. Ένα τέτοιο σχετίζεσθαι είναι γελοίο, ψυχοπαθητικό, χρειάζεται να βρισκόμαστε σε απόσταση από αυτό, να μη το πλησιάζουμε. Οι πιο αστείες στιγμές της ταινίας, οι πιο γκροτέσκ, οι πιο κυνικές είναι ακριβώς εκείνες όπου ο σκηνοθέτης μας επιτρέπει να πλησιάσουμε στο τρόπο συσχέτισης που είναι επιτρεπτός στους πρωταγωνιστές. Το γεγονός ότι η επιμονή σε αυτό αυξάνει εκτός από το γελοίο του πράγματος και την ίδια τη δυσφορία των θεατών (πχ ο πνιγμός με την ελιά στο τζακούζι, η δολοφονία του σκύλου ή η σκηνή με το μάτι και το μαχαίρι) καταδεικνύει ακριβώς και την αλλόκοτη, μη ανθρώπινη φύση της συσχέτισης που απεικονίζεται.

Κοιτώντας την ταινία συνολικά, το αντικείμενό της και η ανάλυση αυτού πέτυχαν τον στόχο της. Θεωρώ ότι η ταινία πάσχει αλλού. Στο πρώτο μέρος της, στο ξενοδοχείο, υπήρξε σοβαρός κίνδυνος μιας επαναλαμβανόμενη ίδιας σκηνής ξανά και ξανά, μια μανιέρα τόσο από άποψη αισθητικής όσο και περιεχομένου που ευτυχώς αποτράπηκε πριν χαλάσει εντελώς το συμπαγές αποτέλεσμα. Ο κίνδυνος όμως που αποσοβήθηκε στο πρώτο μέρος επανεμφανίστηκε στο δεύτερο και άφησε το αποτύπωμα του. Η αίσθηση του συμπαγούς αποτελέσματος φαίνεται να χάνεται στο δεύτερο μέρος, στο δάσος. Ο αρχικός εσωτερικός ρυθμός της ταινίας ξεχάστηκε και η αφήγηση από τη μέση και μετά φάνηκε να χάνει την συνοχή της αφήνοντας τον θεατή με την αβεβαιότητα για το πού οδηγείται τελικά η ιστορία. Χωρίς αμφιβολία το περιεχόμενο είχε ένα μεγάλο αριθμό από καλές ιδέες που μετουσιώθηκαν σε πολύ καλές σκηνές, ωστόσο γίνεται εις βάρος του εσωτερικού ρυθμού, της συνοχής της απόδοσης της ιστορίας. Λες και ο σκηνοθέτης δεν μπόρεσε να ελέγξει το άγχος του να καταδείξει πόσα πολλά ωραία πράγματα είχε στο μυαλό του. Λες και ο εντυπωσιασμός του θεατή από την ευρηματικότητα του σκηνοθέτη να υπερίσχυσε από ένα σημείο και μετά της ουσίας του φιλμ. Ίσως αυτό να είναι και θέμα εμπειρίας, ίσως στην επόμενη ταινία του ο Λάνθιμος να είναι περισσότερο κυρίαρχος των ιδεών του ή πιο οικονόμος στις σκηνές.

Συνοψίζοντας, θεωρώ πως το Lobster είναι μια εξαιρετική κινηματογραφική σπουδή στο ζήτημα της ερωτικής σχέσης στη μέτα-μεταμοντέρνα εποχή μας. Η ιδέα της ταινίας είναι  δοσμένη με μια σειρά από πανέξυπνες σκηνές, πρωτότυπο σενάριο, δουλεμένο προσωπικό ύφος αλλά και αρκετό άγχος που δυστυχώς θολώνει από νωρίς την αφήγηση. Εκτιμώ τον Λάνθιμο και μου αρέσουν τελικά οι δουλειές του. Νομίζω πως βρίσκεται σε ένα δρόμο μετουσίωσης των πολλών και καλών δυνατοτήτων του. Η πορεία του είναι σταθερή γιατί είναι δουλεμένη και γιατί ο ίδιος και οι συνεργάτες του δείχνουν να είναι ευφυείς και ταλαντούχοι. Περιμένω ανυπόμονα την επόμενη δουλειά του αναρωτώμενος αν θα καταφέρει να κρατηθεί στο ύψος των προσδοκιών που δημιούργησε.