τι είν' το ναι και τι το όχι;

Αναρωτιέμαι αν υπάρχει άλλο δημοψήφισμα στην Ευρωπαϊκή ιστορία στο οποίο το ερώτημά του να έχει διαφορετικό περιεχόμενο για κάθε μία από τις πλευρές αυτών που καλούνται να απαντήσουν. Αν υπάρχει άλλο δημοψήφισμα στο οποίο κάθε πλευρά να απαντά στο δικό της ξέχωρο ερώτημα. Γιατί αυτή είναι η ουσία του ελληνικού δημοψηφίσματος του 2015. Χρειάστηκε μόνο ελάχιστες ώρες από την ανακοίνωση του διλήμματος προς απόφαση ώστε το ερώτημά του να μετασχηματιστεί σε δύο διαφορετικά, ξεχωριστά ερωτήματα. 

Για τους μεν, τους υποστηρικτές του ΝΑΙ, το ερώτημα του δημοψηφίσματος συνδέθηκε (σκόπιμα, συνειδητά ή ασυνείδητα λίγο με απασχολεί εδώ) με την ίδια τους την "ευρωπαϊκή ταυτότητα". Την ταυτότητα του Ευρωπαίου αστού, του Ευρωπαίου πολίτη, μια ταυτότητα που ποτέ δεν καθορίστηκε εντός της νεοελληνικής της πραγματικότητας, που ποτέ δεν μπόρεσε να αποκτήσει ουσία, που πελαγοδρομούσε ανάμεσα στον ελληνοπρεπή μύθο της αρπαγής της Ευρώπης από τον ταύρο και στην ύστερη φαντασίωση μιας Δανίας του Νότου. Παρέμεινε μια ταυτότητα που χρωματίστηκε μέσα από τις ιλλουστρασιόν φυλλάδες του Κωστόπουλου και των μεταμοντέρνων τίποτα των free press, και που χειραφετήθηκε στους κυριακάτικους περιπάτους στους κήπους του Hyde Park, στα ψώνια στα παρισινά βουλεβάρτα και στις ουρές για φαλάφελ στο Kreuzberg του Βερολίνου. Μιας ταυτότητας που ίσως στην πιο ακριβή της έκφραση να ήταν απλώς η Σαββοπουλική σύνθεση του "είτε με τις αρχαιότητες είτε με ορθοδοξία" με λίγο από Easy Jet και Euro 2014.
Ωστόσο τώρα, η φαντασίωση μιας ακέραιας ευρωπαϊκής ταυτότητας ή έστω η επιθυμία αυτής βρίσκεται υπό απειλή. Η  ύπαρξή της κινδυνεύει. Απειλείται από το ΟΧΙ. Και μπρος στο τρόμο αυτής της απρόσμενης απώλειας, το ίδιο το περιεχόμενο της φαντασίωσης αποσυντίθεται ή καλύτερα συμπτύσσεται σε μια παράξενη σύμμειξη που περιλαμβάνει την τεχνοκρατική πρόταση ενός άτυπου ευρωζωνικού θεσμού, ένα κοινό νόμισμα, την απώλεια των γεωργικών επιδοτήσεων, την αλλαγή στα γεωγραφικά σύνορα και ένα σωρό ακόμα απίθανους συνειρμούς. Ο φαντασιωσικός τρόμος της επιστροφής στα Βαλκάνια είναι τόσο παραλυτικός ώστε η απότομη φτωχοποίηση, η εξαθλίωση, ο εξευτελισμός της εργασίας, η μετανάστευση, ο ναζισμός, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η παραδειγματική ταπείνωση μιας κοινωνίας, όλα τους αντενδείξεις της ευρωπαϊκής ταυτότητας μα και ενδείξεις της παρούσας ευρωζώνης, έχουν καλυφθεί από το πέπλο της άρνησης. Τίποτα από αυτά δεν υπάρχει μπρος στην αναγκαιότητα της διατήρησης ενός κάποιου ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Η ψήφος στο ΝΑΙ είναι μια ψήφος στο φαντασιακό. Δεν έχει καμία σχέση με δημοψήφισμα. 

Για τους δε, τους υποστηρικτές του ΟΧΙ, τα πράγματα είναι εξίσου περίπλοκα. Υπάρχουν επιχειρήματα υπέρ του ΟΧΙ; Μπορεί κανείς να σου μιλήσει ξεκάθαρα και να σε πείσει γιατί να ψηφίσεις ΟΧΙ; Όχι. Γιατί; Διότι ακριβώς η πιο ακριβής απάντηση στο τι θα συμβεί με το ΟΧΙ είναι ότι δεν γνωρίζουμε. Κανείς δεν ξέρει. Μόνο να υποθέσει μπορεί κανείς. Και οι υποθέσεις καλύπτουν το πλήρες φάσμα συμβάντων, από το χάος της άτακτης χρεωκοπίας μέχρι την υπογραφή ενός τρίτου μνημονίου ελαφρώς αναβαπτισμένου. Το να σου απαντήσει ο πρωθυπουργός τι θα συμβεί στο ΟΧΙ είναι σαν να ζητάς από τον μηχανικό να σου εγγυηθεί την σταθερότητα ενός κτιρίου σε ένα σεισμό 9.5 ρίχτερ ή από τον εντατικολόγο να σου προσδιορίσει τη πιθανότητα πλήρους ανάρρωσης ενός ασθενή σε κώμα. Οι τελευταίοι πέντε μήνες είναι ο μοναδικός οδηγός που διαθέτουμε για τους επόμενους. 

Η υπεράσπιση του ΟΧΙ προϋποθέτει αποδοχή της αβεβαιότητας, τους ρίσκου, επιβάλει τον χειρισμό μιας ακαθόριστης απειλής, τη δημιουργική διαχείριση ενός έντονου άγχους, τον υπερκερασμό του φόβου. Του φόβου όπου πατούν όσοι επιχειρούν να αποδημήσουν το ΟΧΙ. Και στη διαχείριση του φόβου όσοι αποτολμούν την υπεράσπισή του. Σκληρή δουλειά αποκλειστικά σε επίπεδο θυμικού, σε επίπεδο συναισθημάτων. Το ψυχικό και συναισθηματικό σθένος που απαιτεί η υπεράσπιση είναι τεράστιο, πολύ πιο μεγάλο από αυτό της απόρριψής του από την άλλη πλευρά. Και θα ήταν τεράστιο ακόμα και αν υπήρχε έτοιμο επιχειρησιακό σχέδιο δράσης. Το ΟΧΙ λοιπόν είναι αυτό που απομένει από την απόρριψη του ΝΑΙ. Η κατάφαση ως άρνηση μιας άλλης κατάφασης.
Είναι πολύ πιο εύκολη η αποδόμηση του ΝΑΙ, συνεπώς. Πιο απτή, λιγότερο επίπονη. Είναι εξαιρετικά εύκολο να έχεις επιχειρήματα κατά του ΝΑΙ. Και με βάση αυτά τα επιχειρήματα να απορρίψεις το ΝΑΙ. 6 χρόνια ύφεση, >60% ανεργία στους νέους, 25% πτώση του GDP, 28.5% πτώση κατανάλωσης φαγητού, 61% μέση μείωση σύνταξης, 45% των συνταξιούχων κάτω από το όριο της φτώχειας, αύξηση της παιδικής θνησιμότητας, των αυτοκτονιών. Και αν οι αριθμοί και οι στατιστικές δεν μπορούν να πείσουν, μια βόλτα στον εμπορικό δρόμο της γειτονιάς ή ένα απόγευμα στην αίθουσα αναχωρήσεων των ελληνικών διεθνών αεροδρομίων παρακολουθώντας τις οικογένειες να αποχαιρετούν τα παιδιά τους, μπορεί. Και αν ακόμα αυτό δεν πείθει, ρώτησε τον εαυτό σου πώς ζούσες 5 χρόνια πριν και πώς ζεις τώρα. Γιατί τα τελευταία πέντε χρόνια είναι ο μοναδικός οδηγός που διαθέτουμε για να φανταστούμε τα επόμενα πέντε.
Η ψήφος στο ΟΧΙ ως κατάφαση και όχι ως απόρριψη του ΝΑΙ είναι μια ψήφος στο συναισθηματικό. Και αυτή δεν έχει καμία σχέση με δημοψήφισμα.

Η ελληνική κοινωνία είναι μια κοινωνία συναισθηματική όμως. Και με έντονο φαντασιακό. Ευαίσθητη και ευερέθιστη, εσωστρεφής και φλογώδης, συντηρητική και παρορμητική, που φαντασιώνεται την Ευρώπη ενόσω απολαμβάνει τη Καραμαζοφική της ασυγκρατησία. Μια κοινωνία σχεδόν μεθοριακή. Τόσο ώστε η αναγκαιότητα μιας διλληματικής απόφασης να παίρνει τις διαστάσεις που της αξίζει.

Greece has had an amazing year for us...

Μια κυνική υπενθύμιση του πώς λειτουργεί ο προηγμένος καπιταλισμός σε μια χώρα που τίποτα δεν είναι πιο πάνω από το κέρδος και την εκμετάλλευση: ο πλούτος των ελαχίστων από την εξαθλίωση και τη μιζέρια των πολλών. "Greece has had an amazing year for us"... Από την Evening Standard στις 22/6/15.

Is this the queue for the foodbank? Πορεία ενάντια στη λιτότητα - Λονδίνο 20 Ιουνίου 2015

Κάθε φορά που πρόκειται να κατεβώ σε διαδήλωση στο Λονδίνο, πριν αναμειχθώ με τους συντρόφους μου και τους υπόλοιπους διαδηλωτές, με πιάνει ένας ακατανόητος αντιδραστικός κυνισμός, ένα ξεδιάντροπο βρετανικό φλέγμα. Το ομολογώ. Έτσι και φέτος, στις 20 Ιουνίου που το People’s Assembly διοργάνωσε τη διαδήλωση ενάντια στην πολιτική της λιτότητας, ένιωσα παρόμοια λίγο πριν φορέσω τη διαδηλωτική μου εμφάνιση:  «Η ετήσια μου πορεία ενάντια στη λιτότητα» σκέφτηκα δεδομένου ότι είναι η τρίτη φορά που διοργανώνεται μία τέτοια τα τελευταία χρόνια στο Λονδίνο και μάλιστα φέτος λίγες εβδομάδες μετά την συντριπτική εκλογική νίκη των κατεξοχήν δυνάμεων της λιτότητας. «Διαδηλωτικός τουρισμός» φαντάστηκα  λίγο μετά καθώς με είδα να περνώ μπροστά από χαρακτηριστικά αξιοθέατα της πόλης: St Paul’s Cathedral, Trafalgar Square, Big Ben, Westminster Abbey. Και παρομοίασα τον εαυτό μου με τον Κινέζο τουρίστα που θα περπατήσει παράπλευρα και θα φωτογραφίσει πότε το διάσημο κτίριο και πότε τον εκκεντρικό λονδρέζο διαδηλωτή που τυχαία ετούτη τη μέρα θα του κλείσει το δρόμο. Το ξέρω, είναι ακριβώς το σύνδρομο όλων εκείνων των ανθρώπων που διαδηλώνουν στο Σύνταγμα κραυγάζοντας τον Ευρωπαϊσμό τους, μόνο που εδώ στο Λονδίνο το σύνδρομο αυτό εκφράζεται στον αντί-μεγαλομανιακό του αντίποδα. Δηλαδή τον καταθλιπτικό. Ακριβώς επειδή εδώ είναι το κέντρο της Ευρώπης, και το επίκεντρο των δικών τους μικροαστικών φαντασιώσεων. 

Parliament Square

Ευτυχώς η διάψευση και φέτος ήρθε στην ώρα της. Ήρθε τη στιγμή που σε κάποιον σταθμό του μετρό μίλια μακριά από το σημείο συγκέντρωσης είδα τη νεαρή μητέρα με το μπλουζάκι «Save Our NHS» να εξηγεί στα μικρά της παιδιά πόσο ωραία θα είναι εκεί που πηγαίνουν. Ήρθε τη στιγμή που παίρνοντας ένα καφέ στο χέρι συνάντησα μια γιαγιά και ένα παππού με τις πικέτες τους που έλεγαν «Cut the crap, not our benefits» να προεξέχουν από το σακίδιο το περασμένο στη πλάτη.  Η διάψευση ήρθε τη στιγμή που ο καθηλωμένος στο καροτσάκι έβγαλε τη μικροφωνική και τραγούδησε το bella ciao και τη στιγμή που ο παρανοϊκός σχιζοφρενής κραύγασε «fuck the fucking fuckers» όταν συνειδητοποίησε ότι το ελικόπτερο της αστυνομίας πετούσε αποκλειστικά για εκείνον. 

Αυτή είσαι η χαρά του να διαδηλώνεις στο Λονδίνο. Είναι η χαρά του να διαδηλώνεις σε μια ανοιχτή πορεία, χωρίς μπλοκ και χωρίς γκλομπ, με καθέναν να απολαμβάνει τη συμμετοχή, ισότιμα, ίσα, χωρίς να δίνει κανείς δεκάρα για το αν είναι μαύρος ή μουσουλμάνος ή γυναίκα ή αδερφή ή μετανάστης ή άθεος ή ανάπηρος ή σχιζοφρενής ή ό,τι δηλώσει ότι είναι. Είναι η χαρά αυτών των λίγων ωρών όπου η θεσμοθετημένη αγγλική μηδενική ανοχή στην ανισότητα βρίσκει το πραγματικό πολιτικό της μήνυμα, το ουσιαστικό νόημά της. Είναι η χαρά του να βρίσκεσαι για λίγο σε ένα κόσμο που να θέλεις και να αξίζει να ζεις μέσα του. 

ο αστακοκάβουρας David Cameron με τις δαγκάνες του
αρπάζει απ' το λαιμό έναν άτυχο τυχαίο διαδηλωτή

Ειδικά μάλιστα η πορεία ενάντια στη λιτότητα αναδεικνύει σε αυτή τη πόλη μια υπέροχη διαλεκτική. Γιατί ο πλούτος του Λονδίνου είναι ανυπέρβλητος και η λιτότητα στην κοινωνία του ανισοβαρής. Ο πλούτος συσσωρεύεται σε λίγα αυτοκρατορικά τετραγωνικά μίλια στο κέντρο του, σε τέσσερις αιώνες αρχιτεκτονικής, από την αριστοκρατία των παλατιών του 18ου ως τη μεγαλομανία των ουρανοξυστών του 21ου, στη τελευταία λέξη της τεχνολογίας, στις σημαίες μιας πάλαι ποτέ αυτοκρατορίας και στα λάβαρα των πολυεθνικών που κατακλύζουν τους κεντρικούς της δρόμους. Και από την άλλη η λιτότητα, οι περικοπές, η περιθωριοποίηση, η ανισότητα, η κοινωνική αδικία, η απότομη φτωχοποίηση, η στοχοποίηση της φτώχειας, η ποινικοποίηση της μετανάστευσης, ο εξευτελισμός της εργασίας των zero hour contract, το bedroom tax, τα food banks, η ταπείνωση μιας ολόκληρης τάξης από τους δυνάστες της που κατέχουν όλον αυτόν τον ανυπέρβλητο πλούτο. Διαδηλώνεις ενάντια στη λιτότητα στη πιο flamboyant πόλη της Ευρώπης. 

Ενάντια στη λιτότητα έξω από το Savoy.
Μέσα στο Savoy εντωμεταξύ κάποιος τραπεζίτης θα έτρωγε τη
μπριζόλα του και χαρούμενος θα χάιδευε την κοιλιά του

Ακριβώς λόγω αυτής της διαλεκτικής βρήκα εξαιρετικό το ότι αυτή τη χρονιά οι διοργανωτές αποφάσισαν η πορεία να ξεκινήσει από την Bank of England και να διασχίσει τους στενούς δρόμους του City μέχρι να καταλήξει εκεί που παραδοσιακά τελειώνουν όλες οι μεγάλες λονδρέζικες πορείες, στην Parliament Square μπροστά από το κοινοβούλιο και τον Big Ben. Η πορεία ενάντια στη λιτότητα ξεκίνησε από τον πυρήνα του καπιταλισμού, διέσχισε τον λαβύρινθό του και κατέληξε στο πολιτικό προσωπικό των κατόχων και διαχειριστών του πλούτου που τον κλέβουν από αυτούς που τον παράγουν. 

Οι πιο μετριοπαθείς μετρήσεις έδωσαν μια εκτίμηση για κάτι περισσότερο από 250.000 συμμετέχοντες στην πορεία του 2015. Συγκλονιστικό νούμερο δεδομένου ότι κάθε πρωί, στριμωγμένος σε κάποιο βαγόνι του μετρό αναρωτιέσαι πόσο μόνος μπορεί να είσαι καθώς χάνεσαι σε ένα ακόμα πρωτοσέλιδο από-ιδεολογικοποιημένης απελπισίας. Συγκλονιστικό νούμερο δεδομένου ότι μόλις μερικές εβδομάδες πριν, στις εκλογές, οι δυνάμεις της συντήρησης και της λιτότητας, του φόβου και της αντίδρασης κέρδιζαν μια ξεκάθαρη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, υποσχόμενοι μια σκληρή νεοφιλελεύθερη ατζέντα αποκύημα του πιο σκληρού, του πιο τιμωρητικού θατσερικού τους υπερεγώ.  

Στο δρόμο ενάντια στη λιτότητα

απαγορεύεται η στροφή προς τα δεξιά. 
Τι λες τώρα ρε φίλε;

πράσινο φως στο δρόμο ενάντια στη λιτότητα
Μπα σε καλό σου, γελάσαμε και σήμερα

Αντί υστερόγραφου, δύο σχόλια για την «ελληνική συμμετοχή».

Στη πορεία οι «Έλληνες» συμμετείχαν στην ομάδα του εξαιρετικά ενεργού International People’s Assembly  που εκτός των άλλων στήριξαν ο Syriza London, η Ανταρσύα UK, το Anti-Fascist Action for Greece και η συγκλονιστική Greece Solidarity Campaign. Ωστόσο η μαζικότητα του «ελληνικού» μπλοκ ήταν και φέτος απογοητευτική, παρά την ραγδαία αύξηση του εργαζόμενου ελληνικού πληθυσμού της πόλης αλλά και της σχετικής μαζικότητας κυρίως του Σύριζα Λονδίνου. 

Παρόλα αυτά, οι διοργανωτές της πορείας, στην εκδήλωση που έγινε στο τέλος της στο Parliament Square, μεταξύ σημαντικών προσωπικοτήτων του βρετανικού κινήματος που απεύθυναν χαιρετισμό, έκαναν την τιμή να παραχωρήσουν χρόνο ομιλίας και σε μέλος του Syriza London. Η Μαρίνα Πρεντουλή είχε την ευκαιρία να μιλήσει για τα δεινά της ελληνικής λιτότητας μπροστά σε αυτό το τεράστιο πλήθος.  Και να αναδείξει ότι η ελληνική κοινωνία ήταν οι πρώτη που υπέφερε και η πρώτη που αντιστάθηκε. Και ακριβώς αυτή η τιμή απλά μας υπενθυμίζει ότι παρά τη τρομοκρατία των ευρωπαϊκών και των εγχώριων θεσμών και παρά τη ραγδαία υποχώρηση της κυβέρνησης από τις προεκλογικές της γραμμές, η βία της ελληνικής λιτότητας, ο ωμός εκβιασμός στην ελληνική κοινωνία, τα δεινά ενός εξαθλιωμένου λαού κατέχουν ακόμα κεντρικό σημείο στις συνειδήσεις των άλλων κοινωνιών. Και ότι η συνέχιση της αντίστασης στη βαρβαρότητα εξακολουθεί να παραμένει υποχρέωση απέναντι στους εαυτούς μας και σε όσους ακόμα εμπνέονται από αυτή. 

στη κεντρική γιγαντοοθόνη, δίπλα στη σκηνή στην Parliament Square, προβολή φωτογραφίας από την εκδήλωση συμπαράστασης/αλληλεγγύης στο ελληνικό λαό τον περασμένο Φλεβάρη, στον ίδιο χώρο. 

Περισσότερος διαδηλωτικός τουρισμός στο Λονδίνο σε αυτό το ιστολόγιο εδώ, εδώ και εδώ.