Jean Fabre: μερικές σκέψεις με αφορμή την ανοιχτή επιστολή του

Διάβασα με ενδιαφέρον την επιστολή του περιβόητου Γιαν Φαμπρ προς έναν αριθμό Ελλήνων συναδέλφων του που αντιτέθηκαν στις προθέσεις του ως διορισμένος curator του φεστιβάλ Αθηνών. (Ολόκληρη εδώ). Στο μεγαλύτερο μέρος της, η επιστολή απευθύνεται στους επικριτές του αλλά ταυτόχρονα και στους εργοδότες και χρηματοδότες του, τους φορολογούμενους του ελληνικού κράτους δηλαδή και προφανώς ανάμεσα σε αυτούς και εμένα. Σε αυτήν, εξηγεί το σκεπτικό του και το σχεδιασμό που είχε στο νου. Και λογοδοτεί. Δημόσια. Κάτι που γενικά είναι σπάνιο εκεί κάτω στη Δανιμαρκία του Νότου. Και το κάνει με σαφήνεια και σε απλή γλώσσα. Χωρίς περιαυτολόγηση και αυτοαναφορικότητα, χωρίς να βρίσκει καταφύγιο αυτοπροστασίας στην πορεία του ή την έξωθεν μαρτυρία της καλλιτεχνικής του αξίας. Και χωρίς να αποδίδει ευθύνες σε εξώτερους για την σε τελική ανάλυση αποτυχημένη του παρουσία στην Ελλάδα.

Εντυπωσιάζει περισσότερο όμως η εναρκτήρια και καταληκτική παράγραφος της επιστολής. Εκεί απευθύνεται άμεσα στους επικριτές του και χρησιμοποιεί ύφος σαφώς διαφοροποιημένο. Εκεί κυριαρχεί η νουθεσία, το πατρονάρισμα και ο διδακτισμός. Αυτός είναι ο τρόπος που ο Φαμπρ απευθύνεται στους Έλληνες συναδέλφους του, τοποθετώντας τον εαυτό του στην ανώτερη πλευρά μιας κάποιας ιεραρχικής κλίμακας μεταξύ τους. Συγκεκριμένα, τους γράφει:

»Γιατί δεν είχατε την ευπρέπεια να μας απευθύνετε απευθείας τον λόγο, να μας καλέσετε στη συνάντησή σας, να μας προκαλέσετε με τα ερωτήματα, τις ανησυχίες, τα παράπονά σας; Γιατί δεν μας στείλατε καν την επιστολή; Γιατί επιλέξατε να ενεργήσετε ανώνυμα; Γιατί απορρίπτετε κάθε μορφή σοβαρού διαλόγου και αντιπαράθεσης; Είμαστε βαθιά απογοητευμένοι με τον αποκλεισμό μας από αυτόν (ή οποιονδήποτε άλλο) διάλογο. Πάνω από όλα, όμως, μας σοκάρει ο χαρακτηρισμός 'Persona Non Grata'. Ελπίζουμε ότι κανένας καλλιτέχνης, πουθενά στον κόσμο, δεν θα χαρακτηριστεί ποτέ 'Persona Non Grata'. Αυτή η δήλωση εναντίον οποιουδήποτε καλλιτέχνη είναι επικίνδυνη και αντιδραστική - και πλήττει την τέχνη στον ίδιο της τον πυρήνα.

.........

Μη φέρνετε τους εαυτούς σας στην ταπεινωτική θέση να ζητάτε από μένα αυτό που ισχυρίζεστε ότι ανήκει σε εσάς. Αντί να επιτίθεστε εναντίον ενός ξένου φιλοξενούμενου που κλήθηκε να επιμεληθεί το Φεστιβάλ σας, σκεφτείτε διεξοδικά ποιο είναι το μακρόπνοο όραμά σας για τον ελληνικό πολιτισμό και την πολιτιστική πολιτική. Κάθε θέση χρειάζεται μια αντίθεση. Αξιοποιήστε την για θετικές δράσεις και φυγή προς τα εμπρός. Ανοίξατε τα στόματά σας σχετικά με τον διορισμό και το επιμελητικό μου πρόγραμμα, τα ανοίξατε δυνατά, με πάθος και όλοι μαζί. Κρατήστε τα ανοιχτά: ας είναι αυτή η αρχή και όχι το τέλος. Αλλά μην ξεχάσετε να ανοίξετε επίσης τα αυτιά και τα μάτια σας».

Πρόκειται για μια ταπεινωτική για τους Έλληνες καλλιτέχνες οριοθέτησή τους. Μια προσβλητική επιβολή ορίων τόσο στο ύφος όσο και στο περιεχόμενο των διαμαρτυριών τους. Που συνάδει με τη γενικότερη στάση του Φαμπρ που κατηγορήθηκε για καλλιτεχνικό αποικιοκρατισμό, αλαζονεία και έναν γεροντίστικο ελιτισμό απέναντι στην εγχώρια σκηνή. Ωστόσο, ο λόγος του ζεματάει: "Μη φέρνετε τους εαυτούς σας στην ταπεινωτική θέση να ζητάτε από μένα αυτό που ισχυρίζεστε ότι ανήκει σε εσάς". Τι εννοεί; Γιατί όταν απευθύνεται αποκλειστικά σε αυτούς αλλάζει το ύφος του; Γιατί αντιμετωπίζει τους πολίτες ως πολίτες και τους καλλιτέχνες ωσάν να είναι άσχετοι, απαίδευτοι, ανώριμοι και εν τέλει ανήλικοι; Έχει να κάνει αποκλειστικά με την αλαζονεία του; τον βορειοευρωπαϊκό του εστετισμό;

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν αφορά τον Φαμπρ. Η παρουσία του Φαμπρ τελειώνει με τη διατύπωση του ερωτήματος. Η κριτική στο πρόσωπό του για τα πεπραγμένα του στους δύο μήνες στο τιμόνι του φεστιβάλ, όσο βασισμένη και είναι, δεν μπορεί να έχει σχέση με την ουσία του ερωτήματος που θέτει.
Ο Φαμπρ, ως καλλιτέχνης έχει την υποχρέωση της πνευματικής σύνθεσης, της δημιουργίας ορμώμενος από το πλαίσιο που τον περιβάλλει. Και αυτό κάνει. Μορφοποιεί το ζήτημα και το παραθέτει, επιστρέφοντάς το προς ανάλυση σε αυτούς που τους αφορά: Στους Έλληνες καλλιτέχνες και τη συλλογική τους αντίληψη για τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Η μορφή που τους το επιστρέφει εμπεδώνει την ουσία του. Αναδεικνύει τα χαρακτηριστικά του σε όλο τους το μεγαλείο: Αυτονόητο δικαίωμα, εσωστρέφεια, αυτοαναφορικότητα. Διαλεκτική δυσχέρεια, αυτολογοκρισία, οπορτουνισμός. Απεμπόληση της ατομικής ευθύνης και εμμονή σε πεδίο ευθύνης που βρίσκεται σε κάποιον εξώτερο πέρα από τους ίδιους χώρο. Και όλα αυτά σε ένα πλαίσιο εθνοπατριωτικής αντίληψης της τέχνης, δικαιωματικής ταύτισης με τον κρατικό μηχανισμό και συμπόρευσης με μια αντιδραστική συντηρητική πολιτική ελίτ. Η κοινωνία που τους θρέφει, ανύπαρκτη. Οι πρωτόγνωρες νέες δομές εντός αυτής, η αλληλεγγύη και η αυθόρμητη αλληλοπροσφορά, για τη τέχνη τους είναι απλά ζήτημα του περιθωρίου. Έξι ολόκληρα χρόνια τώρα ανθρωπιστική κρίση και εξαθλίωση, βία και καταστολή. Οι ευάλωτοι εξευτελίζονται και ταπεινώνονται. Οι χριστιανοί μισαλλόδοξοι συκοφαντούν. Οι κυβερνώντες εκχυδάισαν την ελπίδα και η παλιά ελίτ εξακολουθεί να ζέχνει τον γνωστό της υπόνομο. Και εν μέσω αυτών, ο καλπάζων ναζισμός, η απώλεια της αυτονομίας της κοινωνίας, το όνειδος της ευρωπαϊκής ένωσης. O πόλεμος, η προσφυγική καταστροφή. Για τους συνομιλητές του Φαμπρ και επικριτές του σχεδόν τίποτα από αυτά όμως δεν υπάρχει. Έξι και περισσότερα χρόνια σχεδόν τίποτα δεν υπήρξε ποτέ. 

Και να που τώρα κάποιος, ένας ξένος, άθελά του τους ξεσκεπάζει. Με ύφος που ίσως είναι το μόνο που μπορούν να κατανοήσουν και σε πλαίσιο που ίσως είναι το μόνο κατάλληλο για να συλλογιστούν. Με τη στάση του ο Φαμπρ τούς είδε σαν φτωχούς ζητιάνους. Και αυτοί του άπλωσαν το χέρι και εκείνος τούς γρονθοκόπησε αντί να τούς πετάξει το ψίχουλο. Από αυτούς εξαρτάται αν θα αντιδράσουν και πώς από εδώ και πέρα θα πορευτούν. Μαζί με αυτούς και ο νεοελληνικός πολιτισμός που συμπορεύεται μαζί τους. Γιατί κατά τ' άλλα, ο Φαμπρ -ευτυχώς για τον ίδιο και τους Έλληνες τηλεθεατές- μας τελείωσε. Δεν θα ξανασχοληθεί ποτέ μαζί μας. Μας αφήνει και αυτός στη μοναξιά μας, στην εσωστρέφειά μας, στη συλλογική μας τραγωδία. Και δεν θα ακούσει να τον μνημονεύουν ειρωνικά για τα παλλόμενα τσουτσούνια του αυτοί που θα έχουν τους Κασιδιάρηδες να τους μιλούν από τους ηλεκτρονικούς τους δέκτες. 

Για τη μελαγχολία και την ατελείωτη θλίψη

24 Οκτωβρίου 1995, 20 χρόνια πριν, οι Smashing Pumpkins κυκλοφορούσαν το Mellon Collie and the Infinite Sadness. Ήμουν 17 τότε, στο όριο μεταξύ εφηβείας και ενηλικίωσης και έπαιρνα στα χέρια μου ένα άλμπουμ - ορισμό της ίδιας της έννοιας της μεθοριακότητας. Μεσολάβησαν δύο δεκαετίες από τότε και δύο ευτυχή συναυλιακά συναπαντήματα με τον Billie Corgan και το συγκρότημά του. Το πρώτο στην Αθήνα, το 1998, το δεύτερο σε walking distance από το σπίτι μου, στο Brixton Academy τον Νοέμβριο του 2011. Και τα δύο εκστατικά. Άκουσα ξανά αυτό το δίσκο αυτή την ημέρα, 24 Οκτωβρίου. Ολόκληρο (διπλό CD, τριπλό βινύλιο). Το έκανα στο spotify ακριβώς για να τονίσω πως τα χρόνια που πέρασαν από τότε άφησαν τον αντίκτυπό τους στο μέσο της επαφής μου με τη μουσική. Διάβασα ταυτόχρονα και τους στίχους από κάθε τραγούδι. Όλους. Έτσι, για να δω αν αυτό που μου προκαλεί το Mellon Collie τώρα έχει κάποια σχέση με όσα μου είχε προκαλέσει 20 χρόνια πριν.

Οι μουσικές γνώσεις μου εκείνη την εποχή καθορίζονταν σχεδόν αποκλειστικά από τις φανατικές αναγνώσεις του ΠΟΠ+ΡΟΚ, του Fractal Press και του ανθηρού ελληνικού fanzinαριάτου των 90ς καθώς και από μερικά σποραδικά τεύχη του New Musical Express, όταν και όποτε κανένας γνωστός επέστρεφε από κάποιο ταξίδι στην Αγγλία. Στα μέρη μου Ροκ FM δεν υπήρχε και ο Γιάννης Πετρίδης για κάποιο λόγο δεν μου ασκούσε ιδιαίτερη έλξη παρότι τον άκουγα όσο μπορούσα. Η πληροφορία στο ίντερνετ βρισκόταν ακόμα στη προ-google εποχή της. Ακόμα και αν με ενδιέφερε, το να γνωρίζω λεπτομέρειες της προσωπικής ζωής του ανθρώπου που έγραψε αυτό το album που άκουγα συνεχώς και παθιασμένα για μήνες, δεν έκανε μεγάλη διαφορά. Και να είχα τις πληροφορίες δε θα ήξερα πώς να τις αξιοποιήσω τότε άλλωστε. Και αφηνόμουν έτσι ως έφηβος στα κιθαριστικά κρεσέντα και τις μελωδικές οπισθοχωρήσεις και στις φαντασιώσεις πίσω από τους στίχους, που άφηναν τόση εντύπωση όσο αναπτυγμένη ήταν τότε η αντιληπτική μου ικανότητα.

Τώρα όμως ξέρω: Ο εγκέφαλος των Smashing Pumpkins, Billie Corgan, είχε στο νου του να δημιουργήσει ένα concept album για τη Generation X, τόσο μεγάλο όσο το The Wall των Pink Floyd. Απευθυνόταν, είχε πει, στους νέους 14-24 ετών, με σκοπό να συνοψίσει όλα όσα είχε αισθανθεί ως έφηβος αλλά δεν μπορούσε να τα εκφράσει ως τέτοιος. Διαβάζοντας στην Wikipedia για την προσωπική ζωή του Billie Corgan, μαθαίνω ότι για πολλά χρόνια πάλευε με βαριά κατάθλιψη καθώς και με περιόδους σοβαρών ιδεοψυχαναγκαστικών διαταραχών, επεισόδια αυτοτραυματισμών και αυτοκτονικό ιδεασμό. Μεθοριακή προσωπικότητα θα έλεγε κανείς σε μια πρώτη επιπόλαια σκέψη. Η ζωή του ως παιδί ήταν εξαιρετικά ταραγμένη. Οι βιολογικοί του γονείς χώρισαν όταν ήταν πολύ μικρός, και ο ίδιος μαζί με τον μεγαλύτερο αδερφό του μετακόμισαν με τον πατέρα τους ο οποίος παντρεύτηκε μια αεροσυνοδό. Σύμφωνα με τον Corgan, από τη θετή του μητέρα υπέστη συνεχή συναισθηματική και σωματική κακοποίηση. Λίγο αργότερα, ο πατέρας του τους άφησε και εκείνος χρειάστηκε να μεγαλώσει με αυτή τη θετή μητέρα. Επίσης επιφορτίστηκε με το να φροντίζει και τον μεγαλύτερο αδερφό του ο οποίος είχε σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Προφανώς μια καθόλου ιδανική παιδική ηλικία, με δύο διαφορετικές εγκαταλείψεις από τους βιολογικούς του γονείς, κακοποίηση από μια θετή μητέρα και ταυτόχρονα ανάγκη για φροντίδα του αδερφού του, ένα έργο με τεράστιο ψυχικό φόρτο που επιβάλει σχεδόν την πρόωρη ενηλικιοποίηση. Γερές βάσεις για μια μεθοριακή προσωπικότητα, σε μια δεύτερη σκέψη που συμπληρώνει την πρώτη. Δεν μπορώ να φανταστώ από πού μπορούσαν να προέρχονται τα ψυχικά αποθέματα για κάτι τέτοιο σε ένα παιδί με αυτό το υπόβαθρο.

Έχοντας λοιπόν αυτά στο νου, ήταν σχεδόν αναπόφευκτο, εν έτη 2015, η ανάγνωση των στίχων και η ακρόαση της μουσικής του Mellon Collie να τεθεί  ξεκάθαρα και μη αντιστρεπτά σε ένα εντελώς νέο πλαίσιο.

Ιδού λοιπόν το Mellon Collie and the Infinite Sadness 20 χρόνια μετά, ξεκινώντας από μια χαρακτηριστική παρατήρηση: Ο δίσκος είναι χωρισμένος σε δύο μέρη: Dawn to Dusk το πρώτο, "από την αυγή στο σούρουπο", Twilight to Starlight το δεύτερο, "από το λυκόφως στο αστρόφως". Ο ακροατής το συνειδητοποιεί από την αρχή: Σε αυτόν τον δίσκο θα ακροβατήσει στο όριο, στο φως μεταξύ της μέρας και της νύχτας και στο όριο της νύχτας με τη μέρα. Στο όριο του ίδιου του δημιουργού του. 

Το πρώτο single ήταν το αριστουργηματικό Bulet with butterfly wings. Ο πρώτος στίχος αυτού του κομματιού, ενδεικτικός: The world is a vampire, sent to drain, secret destroyers hold you up to the flames... Πρόκειται για μια συγκλονιστική εισαγωγή στο τι πρόκειται ο ακροατής να ακούσει σε ολόκληρο το δίσκο. Θέτει από την αρχή και με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του κόσμου, όπως τον βλέπει ο Corgan: ένα επικίνδυνο μέρος για να ζήσει κανείς, ένας κόσμος σκληρός, που υπάρχει για να ρουφάει τη ζωή από τους ανθρώπους όπως τα βαμπίρ επιβιώνουν ρουφώντας το αίμα των ζωντανών. Ένας κόσμος χωρίς τίποτα και κανέναν να εμπιστευτείς, που σε ψήνει στις φλόγες του.
Και αφού τίθεται το πλαίσιο, αφήνεται σιγά σιγά να φανερωθεί ένας εσωτερικός κόσμος που καλείται να συνδιαλλαγεί με τον εξωτερικό. Μα και ο εσωτερικός κόσμος μοιάζει επίσης τρομακτικός (σε παρένθεση ο τίτλος του τραγουδιού): welcome to nowhere fast, nothing here ever lasts, nothing but memories of what never was, we're nowhere, we're nowhere, we're nowhere to be (Jellybelly). Είναι κόσμος όπου το σκοτάδι είναι προτιμότερο απ' τη μέρα: we only come out at night, the days are much too bright, και για να κάνεις το επόμενο βήμα ένα κομμάτι του εαυτού σου χρειάζεται να μείνει πίσω: You can never leave without leaving a piece of youth (Tonight, Tonight). Ένας κόσμος απώλειας:  Lost inside the dreams of teen machines (Here is No Why).
Αναρωτιέται συνεπώς κανείς πώς μπορεί να είναι ένας άνθρωπος που έχει τέτοια αίσθηση για τον κόσμο. Τόσο το εξωτερικό όσο και τον δικό του εσωτερικό. Τι μπορεί να συμβαίνει μέσα του; ποια η αίσθησή του για τον εαυτό; Πώς να αισθάνεται; Ο δίσκος είναι διάσπαρτος από παραδείγματα μιας σκληρής, αυτοτιμωρητικής ιδέας για τον συγκεκριμένο εαυτό. Τα βιώματα ή έστω ο συναισθηματικός αντίκτυπος αυτών είναι δοσμένα με τρομακτική ένταση. Η απόρριψη: i won't deny the pain, i won't deny the change, and should i fall from grace here with you, will you leave me too? (Galapogos). Η εγκατάλειψη: i'm on my own, i'm on my own to see the ways. Η απομόνωση: i walk alone, i walk alone to find the way home (We Only Come Out at Night). Για να έρθει η υποστροφή σε μια παιδική θέση, χωρίς φροντίδα, και με τη εξοντωτική απειλή της πλήρωσης ή της εξολόθρευσης: i am never enough, i am the forgotten child, and i said i wanna fill you up, i wanna break you, i wanna give you up (XYU). Και η συνεπακόλουθη τάση της αυτοκαταστροφής: i hurt where i can't feel, i feel where i can't hurt, i know where i can't know, i bleed for me and mine (XYU). Η ακραία αντίληψη για τον κόσμο και τον εαυτό απαιτεί προφανώς αντίστοιχες αντιδράσεις και συναισθήματα. Και υπάρχουν στιγμές στο δίσκο που αυτό εκφράζεται με ένα κρεσέντο acting out οργής, θυμού και μίσους: To save me from the wasted save me from my self... I’ll lie just to be real and I’ll die just to feel (tales of scorched earth). Ολόκληρος ο δίσκος διαποτίζεται από το αίσθημα του κενού, τη συνθήκη της απώλειας: I’m not the same, but I feel the same, I feel nothing. I sensed my loss before I even learnt to talk (to forgive). Αλλά και της αποκοπής απ' την πραγματικότητα: I need to disconnect, I don’t need your love to disconnect (an ode to no one) ακριβώς στο πλαίσιο μιας τέτοιας απώλειας: Intoxicated with the madness, I’m in love with my sadness (Zero). Και όταν τελικά The impossible γίνεται possible tonight (Tonight, Tonight), η τραγική διαπίστωση: despite all my rage i am still just a rat in a cage.
Για να φτάσει τελικά σε αυτό που κατά τη γνώμη μου είναι το αποκορύφωμα του δίσκου, η περίληψη όλης της θεματικής του άλμπουμ, η σύνοψη αυτής της συνεχούς σχοινοβασίας ανάμεσα στη τρέλα και την απώλεια: Ο στίχος Love is suicide, στην αρχή του δεύτερου μέρους, σε εκείνο το αδιανόητο κομμάτι που ονομάζεται Bodies. Η προσέγγιση του απόλυτα επιθυμητού, του αντικείμενου της απώλειας, τη αγάπης, όταν πλησιάζει, όταν η αγάπη μπορεί να γίνει απτή μετατρέπεται στο αίτιο της αυτοκαταστροφής.  Ίσως η μεγαλύτερη τραγωδία για μία ζωή.
Το να είσαι ο Billy Corgan, ή κάποιος που ταυτίζεται με τη στιχουργική του, χωρίς αμφιβολία φαντάζει το πιο δύσκολο πράγμα του κόσμου. Πώς η θλίψη να μην είναι ατέλειωτη και η μελαγχολία συνεχής;

Διαβάζοντας τα παραπάνω, αν όντως είχα πραγματική επαφή ως έφηβος του 1995 με τον ψυχισμό που περιγράφεται σε αυτόν τον δίσκο θα είχα πραγματική δυσκολία να ξεπεράσω μια τέτοια μεθοριακότητα. Είκοσι χρόνια μετά και 3 Pumpkins T-shirts αργότερα, έλυσα τουλάχιστο τον εφηβικό μου μουσικό γρίφο. Κατάλαβα επιτέλους τι διάολο εννοούσε ο Corgan με το "Emptiness in loneliness and loneliness is cleanliness and cleanliness is godliness and god is empty just like me". Το τραγουδούσα και το χόρευα, χωρίς στη πραγματικότητα να είχα ιδέα. 

Τ' ομολογώ. 

Μουκλιόμος

Τα "κλαρίνα", στο συλλογικό ασυνείδητο όσων υπήρξαν ανυπόμονοι στον να σκαρφαλώνουν την κοινωνική σκάλα, ήταν (και ενδεχομένως να παραμένουν) εξοβελισμένα στο να συμβολίζουν τον "βλάχο", αυτόν το γενικό χαρακτηρισμό που διαχωρίζει τον επιτέλους αστό από τον μερικώς αστικοποιημένο (ή απλά χωριάτη) των (ηπειρωτικών συνήθως) ορέων και που προφανώς χρησίμευε στο να κρατά σε ασφαλή απόσταση το αστικοποιημένο εγώ από το υπόλειμμα της ταπεινής καταγωγής του που το απειλούσε. Για μένα τα κλαρίνα ήταν για χρόνια αχαρτογράφητα ή ενταγμένα εντελώς ακαδημαϊκά στην υποκουλτούρα των καλοκαιρινών πανηγυριών των παιδικών μου χρόνων, πανηγύρια όπου στέναζαν και αναστέναζαν οι ηπειρώτες μετανάστες όταν για κανά δεκαπενθήμερο γυρνούσαν στα έρημα χωριά τους από τις φάμπρικες της Γερμανίας και της Σουηδίας. 

Στα Γιάννενα όμως, στη πόλη που επιστρέφω πού και πού στα διαλείμματα της δικής μου μοντέρνας μετανάστευσης, τα κλαρίνα συνεχίζουν να γητεύουν, αδιαφορώντας θαρραλέα για τους παρελκόμενους χαρακτηρισμούς. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια συμβαίνει και μια ιδιότυπη απενεχοποίηση που συνίσταται στη μαζική κλήση κλαριτζίδων και των συγκροτημάτων τους, παραμονή χριστουγέννων και πρωτοχρονιάς, από μοντέρνες καφετέριες και μπαρ προκειμένου να διασκεδάσουν τους θαμώνες τους "παραδοσιακά" και προφανώς "εναλλακτικά", συνοδεία σουβλακίων, λουκάνικων και τσίπουρου. Η τάση αυτή είναι πια εξαιρετικά επιτυχημένη και οπωσδήποτε άκρως ψυχαγωγική, πέραν των λοιπών ψυχοκοινωνικών της ωφελειών. Και εξασφαλίζει και ένα καλό μεροκάματο για τα "κλαρίνα", των οποίων διαφορετικά η καριέρα θα περιοριζόταν στα καλοκαιρινά πανηγύρια και στις μερικώς αστικοποιημένες γαμήλιες δεξιώσεις. 

Κάτω από αυτό το πολιτισμικό πλαίσιο, σε ένα καπνισμένο απ' τα τσιγάρα και πνιγμένο απ' την οσμή του τσίπουρου καταγώγιο, ανήμερα τα χριστούγεννα στην αιθαλομίχλη των Ιωαννίνων, άκουσα για πρώτη φορά τον "Μουκλιόμος". 

Ο (ή μήπως οι) Μουκλιόμος είναι προφανώς γιαννιώτικα "κλαρίνα". Πρόκειται για την ορχήστρα του Γιάννη Χαλδούπη (φώτο), ο οποίος πλαισιώνεται από τα τρία αδέρφια Ζέγκιου στα βασικά όργανα (δεύτερο κλαρίνο δηλαδή, φλογέρα και ακορντεόν) και στη κιθάρα από τον Χαλιλόπουλο, έναν ακόμα αξεπέραστο οργανοπαίχτη της θρυλικής οικογένειας των Χαλιλοπουλαίων. Είναι υπέροχο να μαθαίνει κανείς πως "μουκλιόμος" σημαίνει "λεύτερος" στην γλώσσα των Ρομά και όπως έμαθα αργότερα αυτό ήταν το όνομα της μπάντας του Χαλδούπη όταν ήταν μετανάστης στην Ολλανδία όπου βιοποριζόταν μεταξύ άλλων επισκευάζοντας κλαρίνα. Ο ήχος τους είναι παραδοσιακός πωγωνίσιος με πολλά στοιχεία βαλκανικών χάλκινων και στα μεγάλα κέφια ξεφεύγουν με ακραίους, μακρόσυρτους τζαζ-like αυτοσχεδιασμούς. Οι χίψτερ θα αποκαλούσαν τον ήχο balkan ή gupsy folk τζαζ. Και χωρίς αμφιβολία, αν δεν κινδύνευε να χάσει εντελώς το νόημά του όπως κάθε έργο τέχνης που βιώνεται εκτός του πολιτισμικού του πλαισίου, ένα αξιοπρεπές management θα μπορούσε αυτή την ορχήστρα να την εκτόξευε. 

Το πολιτισμικό υπόβαθρο του Ρομά φαίνεται ότι αποτελεί βασικό στοιχείο του (των) Μουκλιόμου και αυτό είναι συνεπές στον ήχο αλλά και στα τραγούδια που λέει (λένε). Δεν είναι τυχαίο ότι όταν έκλεισα επιτέλους το στόμα μου που έχασκε στο πρώτο μισάωρο της επαφής με εκείνους και ρώτησα τελικά τους ανθρώπους γύρω μου, όρθιος και στριμωγμένος, για το ποιο είναι το συγκρότημα που έπαιζε, οι περισσότερες απαντήσεις που πήρα ήταν απλά "κάποιοι γύφτοι από τον Παρακάλαμο". Αυτού του είδους ο φυλετικός καθορισμός αν και ασαφής, καθώς οι Ρομά είναι διαφορετικοί από τους "γύφτους", αν και καίριος αναφορικά στη κοινωνική κατάταξη, αποδείχτηκε προς τιμήν τους και διεκδικιταίος και εντελώς μα εντελώς ζηλευτός. 

Σε αυτή την εμπειρία, στο καταγώγι, οι μουσικοί έπαιζαν στο όρθιο, αυτοσχεδιάζοντας, δίχως μικρόφωνα, δίχως ηχολήπτες ή ενισχυτές. Ήταν μόνο αυτοί, με τις φωνές τους, τις δεξιότητες και τις αδυναμίες τους, γυμνοί από φτιασιδώματα, αφημένοι στο πάθος της στιγμής και στην επικείμενη βραχνάδα. Η παρουσία τους είχε εκείνη την αμεσότητα που κάνει την αυτοσυγκράτηση περιττή και τη βραδιά αιτία αναμόχλευσης για το τι επιτέλους είναι σημαντικό σε αυτή την έρμη, τη μία και μοναδική μας ζωή. Και το κλαρίνο, αυτός ο παράξενος χάλκινος γητευτής, κοίμιζε με το γογγυσμό του την αναστολή, ώστε αν και κυκλωμένοι απ' την ορχήστρα, ελεύθεροι (μουκλιόμοι) να αφεθούμε στα παραγγέλματα του ασυνείδητου. 

Αν και ένα κομμάτι της εμφάνισής τους βιντεοσκοπήθηκε, δυστυχώς δεν έχει ανεβεί ακόμα στο δίκτυο. Εν αναμονή αυτού, βάζω εδώ ένα δείγμα του (των) Μουκλιόμος που βρήκα ψάχνοντας στο youtube, από προηγούμενο γλέντι στα Γιάννενα, λίγο καιρό πριν, πάλι σε πλαίσιο τσιπουροκατάνυξης, σε ένα κρεσέντο ρομά μουσικής. 

Σε όσους βρήκαν ενδιαφέροντα τα παραπάνω προειδοποιώ ότι υπάρχει και αυτό εδώ το βίντεο. Εδώ, παρά τις εμφανείς ατέλειες της λήψης,  ο μουσικός, σωστός "μουκλιόμος", παίζει το κλαρίνο του μέσα στο ποτάμι, παρασύροντας τους ακροατές τους σε μια έκσταση διονυσιακή . 

Το facebook του (των) Μουκλιόμος, εδώ. 

ολίγα χριστουγενιάτικα εμέσματα

Η βρετανική χριστουγεννιάτικη παράδοση του "ευγενούς" ανταγωνισμού και άκρατου στοιχηματισμού για το Νο1 στα μουσικά charts συνεχίστηκε και φέτος. Μόνο που αυτή τη χρονιά, ο ανταγωνισμός είναι άνισος γιατί ο συνήθης θριαμβευτής, ο νικητής δηλαδή του βρετανικού x factor -που σατανικά ολοκληρώνεται λίγο πριν τα Χριστούγεννα- έχει ήδη παραδεχτεί την ήττα του, μέσω της άρνησης των στοιχηματικών πρακτορείων να δεχτούν περαιτέρω στοιχήματα, μπρος τον τυφώνα των military wives.

Οι military wives είναι μια χορωδία που έφτιαξαν γυναίκες στρατιωτικών που υπηρετούν στα Αφγανιστάν. Μία από αυτές έγραψε ένα ποίημα με τίτλο "wherever you are" με θέμα το μεγαλείο της καρδιάς των γυναικών που μένουν πίσω περιμένοντας τους ήρωες να ολοκληρώσουν τον ερχομό της ειρήνης στο Αφγανιστάν, με στίχους ένα συνονθύλευμα από γράμματα των γυναικών της χορωδίας προς τους συζύγους τους. Αυτό το τσάκωσε ο επίσημος συνθέτης του βασιλικού γάμου του περασμένου Απριλίου και το μελοποίησε σε μια δακρύβρεχτη, μελό σύνθεση που είναι τόσο αποκρουστική ώστε το άκουσμά της να κάνει τα ηχητικά κατασκευάσματα της Lady Gaga να μοιάζουν με το καθαρτήριο πριν τη κόλαση της αιωνιότητας. Ακολούθησε ένα ασύλληπτο μάρκετινγκ, με μια πρώτη δημόσια εκτέλεση παρουσία της ίδιας της βασίλισσας στο μεγαλειώδες Royal Albert Hall και στη συνέχεια με εμφανίσεις σε κάθε είδους τηλεοπτικά σόου τύπου dancing with stars και άλλα τέτοια που αποβλακώνουν τα εκατομμύρια με την απύθμενη ανοησία που τους πετάνε στα μούτρα, καθώς και με μια cameo επίσκεψη στη πρωθυπουργική κατοικία, έτσι για τη τελική του κυριάρχηση. Η ώθηση που λαμβάνει αυτό το κατασκεύασμα, καθώς και η παραλυτική, μαζική αποδοχή του συμβολισμού του, είναι τόσο πρωτοφανής, που ήδη αισθάνομαι ενοχές για τη παράγραφο που θα ακολουθήσει. 

Αυτό το κατασκεύασμα, που είναι στη πραγματικότητα μια ερωτική μπαλάντα πασπαλισμένη με χορωδιακά μέρη, στοχεύει στην ανάδειξη του μεγαλείου της αγάπης (συγκεχυμένη βέβαια και με λίγα Χριστούγεννα) αλλά στη πραγματικότητα προσβάλλει ασύστολα όποια αγάπη είναι δυνατό να γίνει ακόμη αισθητή στα διαλείμματα για διαφημίσεις στο dancing with the stars ή στα μεσοδιαστήματα του online shopping. Πρόκειται μια αρρωστημένη μορφή αγάπης καθώς φιλτράρεται από την αποθέωση του μιλιταρισμού. Μια αγάπη που "θα κρατά" τον στρατιώτη "στα όνειρα ... μέχρι το έργο του να ολοκληρωθεί", μια αγάπη στην οποία ο οπλισμένος κατακτητής μετατρέπεται σε "πρίγκηπα της ειρήνης". Το κίνητρο που κάνει αυτή την αγάπη να τραγουδιέται (και να ξεπουλάει στις αγορές) δεν είναι παρά η κατακτητική ασυγκρατησία, η ολοκλήρωση της εξόντωσης, ο πόλεμος. Οι στίχοι είναι τόσο αλλοτριωμένοι από την αγνή, άνευ προϋποθέσεων ελκτική δύναμη ανάμεσα σε δυο ανθρώπους και τόσο συνδεδεμένοι με το μεγαλειώδες καθήκον της στρατιωτικής εκστρατείας, ώστε η διάκριση αυτού του τραγουδιού από τα πολεμοχαρή εμβατήρια κατακτητικών στρατών να οφείλεται αποκλειστικά στη χορωδιακή του φόρμα που αντί για τη κινητοποίηση των επιθετικών ενστίκτων ακουμπά τρυφερά στα ακατέργαστα συναισθήματα ακαθόριστης αγάπης (σε συνεργική δράση με τα Χριστούγεννα βεβαίως) και τις εγγενείς ανάγκες για εστία και συντροφικότητα. Και γίνεται τόσο όμορφα αυτή η αλλοτρίωση, τόσο μεθοδικά αυτή η διάκριση! Ενσωματωμένη στη χυδαιότητα της απερίσκεπτης και καταναγκαστικής χριστουγεννιάτικης κατανάλωσης, απενοχοποιημένη μέσα από τη φθήνια των τεχνητών χριστουγεννιάτικων συναισθημάτων, εκθειασμένη στους προβολείς των φτηνών τηλεοπτικών θεαμάτων.

Το αγκάλιασμα, η ηθική νομιμοποίηση όλου αυτού του συμβολισμού από τη βασίλισσα ή τον πρωθυπουργό ενός κράτους που ποτέ δεν απεμπόλησε τον ιμπεριαλιστικό του χαρακτήρα δεν αποτελεί πρωτοτυπία. Αλλά στη κοινωνία που μόλις πρόσφατα είδε το πιο περιθωριοποιημένο κομμάτι της να τα σπάει και να τα καίει, που το μέγεθος της ανισότητάς της έχει πλέον ξεπεράσει και εκείνο της βικτοριανής περιόδου, και που η καταπίεση αγγίζει ακόμα και αυτούς που δε φανταζόταν ότι θα τους συνέβαινε, η άνευ όρων, άνευ σκέψης ή αμφισβήτησης αποδοχή αυτού του τερατουργήματος, με τους συμβολισμούς του και τις επεκτάσεις του είναι το χειρότερο προμήνυμα για το μέλλον της.

Είναι κρίμα που η διαπροσωπική επαφή μια γυναίκας με τον αγαπημένο της, θύματα και οι δυο μιας ιμπεριαλιστικής πολιτικής, αλλά και έμμεσοι υποστηρικτές της, να παίρνει τέτοιου είδους μαζικές και διαστρεβλωμένες διαστάσεις. Είναι κρίμα που ο πόνος της βουβής περιφοράς φέρετρων στις εργατικές συνοικίες μικρών αγγλικών πόλεων μετουσιώνεται σε τέτοια θριαμβευτική αποδοχή του μιλιταρισμού.


με δική σου ευθύνη άκουσε το τραγούδι εδώ.
οι στίχοι του εδώ.

Μια παρόμοια (και πιο αισιόδοξη) ιστορία για το βρετανικό χριστουγεννιάτικο Νο 1 του 2009, εδώ. 

κριτική θεατρικής παράστασης

Πέρυσι και φέτος σε επανάληψη ο Θεατρικός Οργανισµός «η Ελληνική Κυβέρνηση» στο θέατρο «Μαξίμου» ανέβασε σε θαυµάσια µετάφραση Κώστα Σημίτη ένα από τα τελευταία έργα της Τρόικας: «Μνημόνιο, πατριωτισμός, συναίνεση». 

Το έργο είναι ένα θαυμάσια δοκίµιο πάνω στην καπιταλιστική πολιτική ως κρεατοµηχανή. Ένα πόνημα που εμβολίζει βάναυσα την κάθε επιδίωξη για αξιοπρέπεια, για ενδυνάμωση της λαϊκής βούλησης, ένα ευρηματικό κείμενο ύμνος των μηχανισμών που που δεν μπορούμε ούτε να μεταβάλλουμε, ούτε να αποφύγουμε.

Δύο σπουδαίοι κύριοι και μια σπουδαία κυρία του ελληνικού πολιτικού θεάτρου καταθέτουν την πείρα τους και υποστηρίζουν σθεναρά τους ήρωες αφήνοντας ο καθένας το προσωπικό υποκριτικό στίγμα. Ο Αντώνης Σαμαράς ενσάρκωσε την αντιπολίτευση με αληθοφάνεια, ενδυναμώνοντας έντεχνα με ξεχωριστό διάγγελμα τις προεκτάσεις του χαρακτήρα και εναρμονίζοντας τις δυναμικές του ρόλου με τις αντιθέσεις του. Τον θλιβερό µικροαστό ακροδεξιό πολιτικάντη που ξεπουλιέται με προθυμία για μια θέση εξουσίας σχεδίασε µε µέτρο και εσωτερική µειονεξία ο Γιώργος ο Καρατζαφέρης. Είναι όπως πάντα γραφικά επαρκής στον ρόλο του άξεστου, γελοίου, ψευτοσπουδαίου µικροτυράννου. Την ανικανοποίητη, προδοµένη πολιτικά και τραυµατικά υποδουλωµένη στην ανάγκη οπορτουνίστρια, η βετεράνος της συναίνεσης Ντόρα Μπακογιάννη-Μητσοτάκη, µε µια αξιομνημόνευτη νέα κόμμωση, την έπλασε µε γνήσια υποκρισία και συναισθηµατική αληθοφάνεια. Η παλαίμαχη πολιτικός βρίσκεται στο στοιχείο της και ενσαρκώνει τον ρόλο της με τέτοια πιστότητα και ήθος ώστε η ερμηνεία της να αποτελεί μια συναρπαστική εμπειρία για το κοινό. 

Η σκηνοθεσία του Γιώργου Παπανδρέου είναι πιστή στο κείμενο και ακολουθεί τις ανάγκες του με τις απαιτούμενες υπερβολές αλλά και χωρίς διαφυγές. Οι ρυθμοί της είναι σφιγμένοι και αναδεικνύουν  μέσα από κάποιες σκηνικά τρικ, τις δήθεν σκηνές έντασης. Έχοντας ως σταθερή προίκα τα λιτά σκηνικά των εκπομπών του Σκάι, τη διεισδυτική προπαγάνδα του δελτίου του Μέγκα, τα ωραία κοστούµια των διμοιριών ΔΙΑΣ και ΜΑΤ και τους ευαίσθητους χειρισμούς της Χρυσής Αυγής, ο πρωθυπουργός έχει κατευθύνει στιβαρά τους πολιτικούς θεατρίνους του και κατορθώνει ν’ αναδείξει το συγκινησιακό φορτίο των χαρακτήρων. Ο Γιώργος Παπανδρέου έστησε μια υποδειγματική παράσταση αντιμετωπίζοντας με μια νέα οπτική την παλιά του επιτυχία από το Καστελόριζο και αποδεικνύοντας πόσο έχει εξελιχθεί η απατεωνίστική του ματιά όλα αυτά τα χρόνια. 

Συγχαρητήρια. 

αυτό δεν είναι μία πίπα (η επεξήγηση) (ΙΙ)

 Η εικόνα αυτή είναι ο γνωστός πίνακας του Ρενέ Μαγκρίτ "La trahison des images" δηλαδή "η προδοσία των εικόνων". Σε αυτήν βλέπουμε τη φράση "ceci n'est pas une pipe" που έγραψε ο ίδιος ο Μαγκρίτ στον πίνακά του. "Αυτό δεν είναι μια πίπα", δηλαδή. Τότε τι είναι; Μην είναι η αντίληψή μας που αποφάσισε να μας κοροϊδέψει; ή μήπως οι ίδιες οι εμπειρίες μας κατάντησαν αρκετά προβληματικές για να μπορέσουμε να απαντήσουμε με ασφάλεια; και ναι και όχι θα απαντούσε ο Μαγκρίτ.

Αυτό που βλέπουμε δεν είναι μια πίπα, είναι η απεικονιστική αναπαράσταση μιας πίπας και για την ακρίβεια η ανάρτηση ενός ψηφιακού αντίγραφου μιας απεικονιστικής αναπαράστασης μιας πίπας γιατί η αυθεντική απεικονιστική αναπαράσταση της συγκεκριμένης πίπας βρίσκεται σε ένα μουσείο του Λος Άντζελες.

Υπάρχει κατά τον Μαγκρίτ μια βασική διαφορά ανάμεσα στην απεικονιστική αναπαράσταση και στη πραγματικότητα στην οποία αυτή αναφέρεται. Και αυτή τη διαφορά θέλησε να καταδείξει με την απεικονιστική αναπαράσταση της πίπας. Και σα να μην φτάνει αυτό, είναι ακόμα πιο σημαντικό το ότι η κατανόησή της διαφοράς αυτής δεν έχει να κάνει μόνο με την αισθητηριακή αντίληψη αλλά και με τον ορισμό της δεδομένης έννοιας (της πίπας δηλαδή), ο οποίος αντλεί τη προέλευσή του από την ίδια την κοινωνία. Αυτή είναι όσο πιο απλοϊκά γίνεται η ερμηνεία του πίνακα.

Η ερμηνεία της ανάρτησης τώρα (γιατί ως γνωστό, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην απεικονιστική αναπαράσταση μιας ανάρτησης και στη πραγματικότητα στην οποία αυτή αναφέρεται): Με αφορμή την εφαρμογή του νέου αντικαπνιστικού νόμου, κάθε φορά που ένας σερβιτόρος ή το αφεντικό διαμαρτυρηθεί, υπενθυμίστε του αυτή τη διαφορά ανάμεσα στην απεικονιστική αναπαράσταση της έννοιας στην οποία απευθύνεται η απαγόρευση και στη πραγματικότητα στην οποία αυτή αναφέρεται και που μόλις την ανάψατε και ανυπομονείτε να ρουφήξετε. Η ώρα που θα κάνει το αφεντικό να ξύσει το κεφάλι του αναζητώντας το καλά κρυμμένο στην υλικότητα του αντικειμένου που του προβάλλετε κοινωνικό πλαίσιο θα είναι αρκετή για μερικές διασκεδαστικές ρουφηξιές ή για να προλάβετε να απομακρυνθείτε πριν διεγείρετε για τα καλά τα απολίτιστα πρωτογονικά του ένστικτα.

μια επανάληψη ανάρτησης από τον περασμένο Ιούλιο εμπνευσμένη από τις υψηλές προσδοκίες μιας κυβέρνησης πολιτικών νάνων, ίδιου ύψους περίπου με τον προηγούμενο θίασο, μόνο που ετούτοι εδώ ξέρουν επίσης πώς να επιλέγουν και το κατάλληλο timing.

αυτό δεν είναι μία πίπα (ΙΙ)

οι πιο παλιοί σε αυτό το ιστολόγιο θα μπουν αμέσως στο κόλπο. Οι παρατηρητικοί θα λύσουν την απορία τους άμεσα. Οι υπόλοιποι θα χρειαστεί να περιμένουν λίγες ακόμα ώρες. Η επιμονή ενός αστείου κράτους να μας κάνει ξανά να ξεκαρδιζόμαστε μετατρέποντας μια ακόμα μέρα σε υπό όρους χρονιάρα γίνεται σχεδόν συγκινητική. Για μια ακόμα φορά όμως θα καταλήξουμε στο ότι...

 αυτό δεν είναι μία πίπα

από την ηθική των κοινών ανθρώπων

Η ντροπή του δεν ήταν για τα σίδερά του. Είχε πληγωθεί βαθιά η υπερηφάνια του. Και υπέφερε γι' αυτό ακριβώς. Για τη πληγωμένη του υπερηφάνια. Ω! τι ευτυχισμένος που θα ήταν αν μπορούσε να τιμωρήσει ο ίδιος τον εαυτό του! Όλα θα τα υπέφερε τότε, ακόμα και τη ντροπή και τον εξευτελισμό. Η χονδροπετσιασμένη όμως συνείδησή του, όσο αυστηρά και αν έκρινε τον εαυτό του, δεν έβρισκε να έχει κάνει στο παρελθόν κανένα ιδιαίτερο τρομερό σφάλμα, εκτός από το ότι δε πέτυχε το σκοπό του, πράγμα που μπορεί να συμβεί στο καθένα. Η ταπείνωση πήγαζε από το γεγονός ότι αυτός χάθηκε τόσο τυφλά, χωρίς ελπίδα, παράλογα και ηλίθια, και έπρεπε να υποταχθεί, να υποκλιθεί μπροστά στον παραλογισμό αυτής της "ποινής", αν ήθελε να ξαναβρεί τη γαλήνη. Αγωνία δίχως αντικείμενο και δίχως σκοπό σήμερα, μια αδιάκοπη θυσία που ήταν προορισμένη να μείνει άκαρπη αύριο -να τι του απέμενε πια στη γη...

από το "Έγκλημα και τιμωρία" του Φίοντορ Ντοστογιέφσκι

για τη Τζούλια

Αυτός ο πίνακας τιτλοφορείται "ο βιασμός" (1947) και ανήκει στον Ρενέ Μαγκρίτ. Απεικονίζει το πρόσωπο μιας γυναίκας το οποίο έχει "προικιστεί" με θηλές στη θέση των ματιών, έναν αφαλό στη θέση της μύτης και με αιδοίο αντί για στόμα. Ο κορμός της γυναίκας βρίσκεται εκεί που θα έπρεπε να βρίσκεται κανονικά το πρόσωπο, σαν ο Μαγκρίτ να επιμένει ότι η μοίρα της γυναίκας είναι η ίδια η ανατομία της. Στη πραγματικότητα, παρόλο που η γυναικεία σεξουαλικότητα γίνεται φετίχ, ο "βιασμός" αρνείται την ύπαρξη γυναικείων γεννητικών οργάνων, καθώς το αιδοίο-στόμα απεικονίζεται μόνο ως ένα τριχωτό κοίλωμα.

1. Έτσι, αυτή η φιγούρα, στερημένη υποκειμενικότητας και με μια εμφάνιση γελοία, αξίζει να βιασθεί. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος προσπέλασης όσων τη περιτυλίγουν και ο μόνος που της αξίζει. Αυτή η θεώρηση του πίνακα, που μετατρέπει τα μέρη του γυναικείου σώματος σε αντικείμενα και εν τέλει στερεί την ίδια την ανθρώπινη διάσταση, προκαλεί ένα αίσθημα βιασμού και στη γυναίκα που τον αντικρίζει.

2. Ο Μαγκρίτ είχε δει τη μητέρα του νεκρή να επιπλέει στο νερό του ποταμού που αυτοκτόνησε. Ο "βιασμός" είναι μόνο η απεικόνιση του προσώπου της μητέρας του, η εκδίκηση του Μαγκρίτ για αυτό που δεν έπρεπε ποτέ να δει, είναι μια γυναίκα στερημένη όχι μόνο από την ερωτική της διάσταση αλλα εξαφανισμένη και από τις ίδιες του τις αισθήσεις: την όραση, τη γεύση και τη όσφρηση. Εγκαταλειλημένος και κακοποιημένος, για να λυτρωθεί όφειλε να βιάσει το πιο οικείο από όλα τα αντικείμενα, το αντικειμένο του ίδιου του πόθου.

Δυο αντιθετικές προσεγγίσεις για το ίδιο θέμα. Ό,τι μπορεί να φαίνεται πορνογραφικό και υποτιμητικό για τη γυναικεία φύση, μπορεί να αποτελεί τη πεμπτουσία της ατομικής απελευθέρωσης. Και το αντίθετο βέβαια.

για επιπλεόν και βαθύτερη ανάλυση: "for adult users only: the dilemma of violent pornography", Susan Gubar & Joan Hoff, 1989, Indiana University Press

μια ετεροχρονισμένη χριστουγεννιάτικη ιστορία ή αλλιώς Fuck you I won't do what you tell me!

η παρακάτω είναι μια αισιόδοξη χριστουγεννιάτικη ιστορία που την παραθέτω ετεροχρονισμένα.

Αναγνωρίζοντας την απειλή ενός ακόμα θλιβερού χριστουγεννιάτικου Νο 1 στο βρετανικό τσαρτ, προϊόντος της αδίστακτης μουσικής βιομηχανίας, της τηλεοπτικής κυριαρχίας της ασημαντότητας που κατασκευάζει σε μια νύχτα τα είδωλα και της ακάματης βλακείας του καταναλωτή που ξοδεύει σε ό,τι του λένε, ένα αηδιασμένο κομμάτι από το αγγλικό κοινό αποφάσισε να πάρει τη κατάσταση στα χέρια του.

Ο εχθρός ήταν ασήμαντος αλλά κουβαλούσε ένα ειδικό βάρος αβάσταχτο: το βρετανικό X Factor και το κακόγουστο  μουσικό μονοπώλιο που αντιπροσωπεύει κυριαρχούσε στο χριστουγεννιάτικο νο 1 για τέσσερα συνεχόμενα χρόνια και αυτή τη χρονιά ο νικητής του, ο Joe McElderry, πιο καλοχτενισμένος από ποτέ, απειλούσε να ντύσει ξανά τη χριστουγεννιάτικη βρετανική θαλπωρή με το πιο ανατριχιαστικά ξενέρωτο τραγούδι της χρονιάς (άκουσέ το με δική σου ευθύνη). Έτσι, με μια πρωτοφανή συσπείρωση και αυτοοργάνωση στο facebook και το Twitter, προωθήθηκε ένα άλλο τραγούδι με μοναδικό σκοπό έστω και για μια φορά να μη κυριαρχήσει την εβδομάδα των χριστουγέννων η κουλτούρα του X Factor. Η επιλογή του αντίπαλου τραγουδιού συμβολική και με το δικό της ειδικό βάρος: "Killing in the name of" Rage Against the Machine. Οι στίχοι του τραγουδιού εξηγούν με 9 λέξεις το γιατί: Fuck you, I won't do what you tell me!

Η μάχη με τη βαριά βιομηχανία κράτησε 3 εβδομάδες και είχε πολύ γούστο. Ο εμπνευστής του X Factor χαρακτήρισε την κίνηση "Scrooge" υπονοώντας ότι παραβιάζει το άγιο πνεύμα των χριστουγέννων, η παρουσιάστρια του X Factor την αποκάλεσε "κακεντρεχή", ενώ ο καλοχτενισμένος Joe, που γεννήθηκε την ίδια χρονιά που οι RATM κυκλοφορούσαν το "Killing in the name of" και το άκουσε για πρώτη φορά μόλις ανακοινώθηκε η κίνηση, δήλωσε ότι το βρήκε "φρικτό". Επιπλέον, για μερικές ώρες, η σελίδα  της κίνησης στο facebook παρέμεινε περιέργως κατεβασμένη. Από την άλλη, οι RATM (που θα έβγαιναν και οικονομικά κερδισμένοι) ανακοίνωσαν ότι θα δώριζαν όλα τα έσοδα σε ένα ίδρυμα αστέγων και ότι θα γιόρταζαν τη μεγάλη νίκη απέναντι στη καφρίλα της τηλεοπτικής και μουσικής βιομηχανίας με μια μεγάλη δωρεάν συναυλία στο Λονδίνο. Τα βρετανικά  μέσα ενημέρωσης έδωσαν μεγάλη διάσταση στη διαμάχη, ενώ τα κρατικά BBC 1 & 6 ανακοίνωσαν ότι θα έπαιζαν το "Killing in the name of" μόνο λογοκριμένο, ενώ το BBC 2 δε θα το έπαιζε καθόλου. Παρεπιπτόντως, τα γραφεία στοιχημάτων έδιναν στους RATM ποσοστό 7:1.

Τελικά, την άγια νύχτα, το χριστουγεννιάτικο θαύμα συνέβη. Η εταιρεία που διαχειρίζεται το βρετανικό τσαρτ ανακοίνωσε μια περήφανη νίκη του αγγλικού κινήματος, η οποία -όπως πολλοί θα σκέφτηκαν με ενθουσιασμό- θα συμβάλλει στο μπόλιασμα των αγώνων με αντικαπιταλιστικό περιεχόμενο και θα κινηθεί με στόχο τη συνολική ανατροπή, τον κλονισμό της αστικής κυριαρχίας και την αντικαπιταλιστική επανάσταση. Βέβαια, την ίδια νύχτα η προοπτική του να ξεκινήσει επιτέλους η επανασταση από το χριστουγεννιάτικο τσαρτ της βρετανίας ξεχάστηκε μπρος στην προοπτική μιας ακόμα αγαπημένης ολονύχτιας κρεπάλης.

Παρεπιπτόντως, ο κρυφός πραγματικός νικητης δεν ήταν άλλος από τη Sony, τη δισκογραφική εταιρία που (κατά σύμπτωση...) πουλάει και τα δύο αντιμέτωπα τραγούδια...

Ορίστε και το τραγούδι που νανουρίζει γλυκά τη σκέψη καθενός που προσπαθεί έστω και μια φορά να το δηλώσει φωναχτά: Fuck you, I won't do what you tell me!

Είδα κάποτε μια μέλισσα πνιγμένη στο μέλι και κατάλαβα

από την "Αναφορά στο Γκρέκο" του Ν. Καζαντζάκη
Ο Ν. Καζαντζάκης πέθανε σαν σήμερα πριν 52 χρόνια

ἡ δὲ Σωσάννα ἦν τρυφερὰ σφόδρα, οἱ δὲ άρχονται ἐκέλευσαν ὅπως ἐμπλησθῶσι τοῦ κάλλους αὐτῆς

Καθώς η αθώα και όμορφη Σωσάννα έπαιρνε το μπάνιο της, δύο ηλικιωμένοι άντρες τη πλησιάζουν και ποθώντας τη την απειλούν πως θα τη κατηγορήσουν για μοιχεία αν δε κοιμηθεί μαζί τους. Η Σωσάννα αρνείται και πληρώνει τις συνέπειες της άρνησής της.
Τα πρόσωπά τους συγκαταβατικά προστάζουν τη συναίνεσή της καθώς τα χέρια τους καταδεικνύουν την υπόσχεση της επικείμενης βιαιότητας. Το έντονο κόντραστ στο φως και οι σκιές στα πρόσωπα και τα σώματα αφήνουν τη λευκή αθωότητα της νεαρής Σωσάννας εκτεθειμένη σε αυτή τη τρομακτική ρεαλιστικότητα των προθέσεων των δύο ηλικιωμένων.
Είναι αυτή η υπόσχεση της βίας που με καθηλώνει σε αυτόν τον πίνακα, και η αδυναμία της αθωότητας να αντισταθεί στην εξουσία που της ασκείται. Είναι το ίδιο το παιχνίδι της εξουσίας, που όταν δε σε ταπεινώσει με τους δικούς του κανόνες γνωρίζει τον τρόπο να σε πονέσει ακόμα περισσότερο.
Η βιβλική περικοπή (απόκρυφα 15-24, π. διαθήκη) από την οποία εμπνεύστηκε ο ζωγράφος δικαίωσε ηθικά τη Σωσάννα. Η αθωότητά της αποδείχτηκε και ο λιθοβολισμός της αποφεύχθη. Πόση δικαίωση θα έβρισκε άραγε στη πραγματική ζωή;


ο πίνακας του Guido Reni "Susannah and the Elders" (1620-5) βρίσκεται στο δωμάτιο 32 της εθνικής πινακοθήκης του Λονδίνου

τζάμπα καίει η λάμπα

Αυτό το οίκημα είναι πολύ γνώριμο. Στο σκοτάδι, που το περιβάλλει ακόμα και τη μέρα, μεγαλώνουμε και μαθαίνουμε να συνηθίζουμε. Στο δώμα του χρόνια τώρα οι ακαδημαϊκοί γερνούν σιωπηλοί και στις αποθήκες του η αριστερά συνεδριάζει ακόμα. Στο κελάρι, η ηγεσία ανοίγει αθόρυβα και νέο μπουκάλι και όλοι οι υπόλοιποι χαζεύουμε τον έξω κόσμο χάρης στην ιερή, ορθόδοξη λάμψη που εκπέμπει η τηλεοπτική μας συσκευή. Και η δημοκρατία κλειδωμένη στο πατάρι, στο κήπο θαμμένη η δικαιοσύνη, κάτω από τις σκάλες ό,τι έχει απομείνει από την ελευθερία της έκφρασης. Μόλις πριν λίγο, ένας πολιτικός νάνος, ο υπουργός πολιτισμού, ξεπρόβαλλε δειλά και ξεφορτώθηκε στο κατώφλι ένα ακόμα αχρείαστο πόνημα. Για να επιστρέψει βιαστικά στο κελάρι, αφού σε λίγο θα περάσει απ' έξω η επιτροπή αγανακτισμένων ακροδεξιών που αυτόκλητα διασφαλίζει πλεόν την απομόνωση. Μέχρι ένας νέος εξοστρακισμός να απαλλάξει τους πάντες οριστικά από το τελευταίο ίχνος φωτός, και όλοι τότε ανενόχλητοι να αφεθούν στην απόλαυση του κανιβαλισμού.

σσσσ... δεν θέλουμε να μας πάρουν χαμπάρι... ούτε και να καταλάβουν πως αν και ακόμα βλέπουμε τη μέρα, φοβόμαστε να γευτούμε το φως.

φώτο: ο πίνακας L'Empire des Lumières του Ρ. Μαγκρίτ (1954)

αυτό δεν είναι πλέον πίπα (η επεξήγηση)

Δέχτηκα μερικά email, 2 σχόλια και κάμποσα προφορικά ξυσίματα της κεφαλής για την ανάρτηση ¨αυτό δεν είναι πλέον πίπα¨. Το ερώτημα παραμένει "τι στο διάολο είναι" και αυτό σε τελική ανάλυση είναι ένα κεντρικό ερώτημα.

Η εικόνα αυτή είναι ο γνωστός πίνακας του Ρενέ Μαγκρίτ "La trahison des images" δηλαδή "η προδοσία των εικόνων". Σε αυτήν βλέπουμε τη φράση "ceci n'est pas une pipe" που έγραψε ο ίδιος ο Μαγκρίτ στον πίνακά του. "Αυτό δεν είναι μια πίπα", δηλαδή. Τότε τι είναι; Μην είναι η αντίληψή μας που αποφάσισε να μας κοροϊδέψει; ή μήπως οι ίδιες οι εμπειρίες μας κατάντησαν αρκετά προβληματικές για να μπορέσουμε να απαντήσουμε με ασφάλεια; και ναι και όχι θα απαντούσε ο Μαγκρίτ.
Αυτό που βλέπουμε δεν είναι μια πίπα, είναι η απεικονιστική αναπαράσταση μιας πίπας και για την ακρίβεια η ανάρτηση ενός ψηφιακού αντίγραφου μιας απεικονιστικής αναπαράστασης μιας πίπας γιατί η αυθεντική απεικονιστική αναπαράσταση της συγκεκριμένης πίπας βρίσκεται σε ένα μουσείο του Λος Άντζελες.
Υπάρχει κατά τον Μαγκρίτ μια βασική διαφορά ανάμεσα στην απεικονιστική αναπαράσταση και στη πραγματικότητα στην οποία αυτή αναφέρεται. Και αυτή τη διαφορά θέλησε να καταδείξει με την απεικονιστική αναπαράσταση της πίπας. Και σα να μην φτάνει αυτό, είναι ακόμα πιο σημαντικό το ότι η κατανόησή της διαφοράς αυτής δεν έχει να κάνει μόνο με την αισθητηριακή αντίληψη αλλά και με τον ορισμό της δεδομένης έννοιας (της πίπας δηλαδή), ο οποίος αντλεί τη προέλευσή του από την ίδια την κοινωνία. Αυτή είναι όσο πιο απλοϊκά γίνεται η ερμηνεία του πίνακα.
Η ερμηνεία της ανάρτησης τώρα (γιατί ως γνωστό, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην απεικονιστική αναπαράσταση μιας ανάρτησης και στη πραγματικότητα στην οποία αυτή αναφέρεται): Με αφορμή την εφαρμογή του νέου αντικαπνιστικού νόμου, κάθε φορά που ένας σερβιτόρος ή το αφεντικό διαμαρτυρηθεί, υπενθυμίστε του αυτή τη διαφορά ανάμεσα στην απεικονιστική αναπαράσταση της έννοιας στην οποία απευθύνεται η απαγόρευση και στη πραγματικότητα στην οποία αυτή αναφέρεται και που μόλις την ανάψατε και ανυπομονείτε να ρουφήξετε. Η ώρα που θα κάνει το αφεντικό να ξύσει το κεφάλι του αναζητώντας το καλά κρυμμένο στην υλικότητα του αντικειμένου που του προβάλλετε κοινωνικό πλαίσιο θα είναι αρκετή για μερικές διασκεδαστικές ρουφηξιές ή για να προλάβετε να απομακρυνθείτε πριν διεγείρετε για τα καλά τα απολίτιστα πρωτογονικά του ένστικτα. Τόσο απλό.

αυτό δεν είναι πλέον πίπα

δε καθόμουν σπίτι μου καλύτερα...

παρασυρμένος από μια προφανή προτροπή, στάθηκα σήμερα ξανά μπρος στα μάρμαρα που φιλοξενούνται στο βρετανικό μουσείο και αθέλητα έγινα λαθρακούστης των σιωπηλών διαμαρτυριών των ελλήνων που τα ακουμπούσαν με τα δάκτυλά τους, παρασυρμένοι αυτοί από ένα ιδιότυπο κράμα θυμού και συγκίνησης. Και συλλογίστικα εκ νέου την ηθική νομιμότητα της παραμονής τους μακριά από τον φυσικό τους τόπο.
Μα αναζητώντας το αντεπιχείρημα, περνούσαν απ' το μυαλό μου μόνο γεμάτες οι κλούβες της αστυνομίας και οι μαζικές σκούπες ανθρώπων στις ξαναζωντανεμένες πλατείες∙ το ετήσιο δασικό μας ολοκαύτωμα και τα τροχαία το πάσχα∙ οι ανοιχτοί σκουπιδότοποι και οι αβίωτες πόλεις που αγαπούμε να μισούμε∙ η νεοπλουτίστικη κρεπάλη των μικροαστών και η μικροαστική κουτοπονηριά των νεόπλουτων∙ η χριστιανορθόδοξη μαυρίλα και η οξεία νεοσυντηρητική προγονοπληξία∙ η πολιτική παχυδερμία και η πάντα κραταιά κρατική και παρακρατική βία∙ η μυωπική απόδοση της δικαιοσύνης και ο σωφρονισμός των φυλακών∙ η βουβή φωνή της διανόησης και η θεοποίηση της ασημαντότητας και των ντοπαρισμένων ολυμπιονικών∙ το μόνιμα κλειστό πανεπιστήμιο και οι διώξεις ανοιχτόμυαλων εκπαιδευτικών∙ η ψυχορραγία του νεανικού πάθους και η απόρριψη της ορμής του∙ η καθημερινή τιμωρία των ΑμΕΑ, των ψυχικά ασθενών, των εξαρτημένων∙ ο Άγιος Παντελεήμωνας και η Νέα Μανωλάδα, ο Άγιος Παντελεήμωνας και η Νέα Μανωλάδα, ο Άγιος Παντελεήμωνας και η Νέα Μανωλάδα...

Και τότε πείστηκα πως ένα κτίριο από μόνο του δεν αρκεί να νομιμοποιήσει ηθικά την επιστροφή.

Μα καθώς προχωρούσα προς την έξοδο, ήρθε στο μυαλό μου ο Χαίντερλιν: "δύσκολα εγκαταλείπει το τόπο του ό,τι εδρεύει κοντά στη προέλευσή του" είχε κάποτε γράψει.

Στάθηκα για λίγο ακίνητος και αποφάσισα ξαφνικά ότι δε ήξερα αν ήθελα να φύγω ή όχι...

πονάει πάντα η πρώτη φορά

η ρημαγμένη αισθητικά αθήνα απέκτησε επιτέλους ένα νέο αρχιτεκτονικό προορισμό και -ω τι χαρά!- μέσα σε αυτόν βρέθηκαν μαζεμένες και αγαλμάτινες οι οδηγίες για ένα καλύτερο κόσμο.
Στη πρώτη του φορά όμως, άπειρο και απροστάτευτο ακόμα, σαν βρέφος, το μουσείο προσβλήθηκε απο μια -προσωρινή ευτυχώς- λοιμώδη νόσο: εκατοντάδες άσχημοι άνθρωποι -και κάποια παράσιτα- κατέλαβαν τις αίθουσές του, σέρνοντας πίσω τους την ανείπωτη μιζέρια τους. Εκείνοι που προσωποποιούν τη χειρότερη έκφραση της κοινωνίας αυτοπροσκλήθηκαν για να θαυμάσουν πρώτοι ό,τι χρόνια τώρα αδίστακτα πολεμούν: τη γνώση, τη λιτότητα, την αισθητική, τη δημοκρατία.
Το ευχάριστο είναι, βεβαια, ότι όλοι αυτοί δε θα ξαναπατήσουν το πόδι τους εκεί μέσα, γιατί στη πραγματικότητα μισούν τον πολιτισμό. Έτσι, ο νέος χώρος, ξαλαφρωμένος μια για πάντα από την ακατάσχετη εσωστρέφεια της πρώτης φοράς, θα υποδέχεται τους πολίτες του κόσμου ανοιχτός, δημόσιος και (είθε στο μέλλον) ελεύθερος.

appetite for destruction

παίρνω μια βαθιά ανάσα και κλείνω τα μάτια και προσπαθώ να με πείσω πως υποκινητής του είναι μόνο η ασυγκράτητη ορμή της θέλησης για ελευθερία. Μα και αν ακόμα δεν είναι, πώς μπορώ και τα κρατώ ακόμα κλειστά όταν στους δρόμους τόσοι ζητούν επιτέλους το φως τους πίσω; Ο πολιτισμός που διεκδικεί απρόσμενα και μαζικά ο λαός του Ιράν, ακριβώς στα τριαντάχρονα εκείνης της επανάστασης που τους γύρισε κάποτε στο σκοτάδι, μπορεί να μοιάζει λίγο στο δικό μου πολιτισμό: αυτόν δηλαδή που μου επιτρέπει να διαλέγω αλλά μου δίνει μόνο μια επιλογή, που στοχάζεται την ευτυχία μου για να μπορεί να τη συνταγογραφεί σε χάπι, που παράγει τονωτικά αναψυκτικά αλλά που κανένα δεν μου δίνει τη δύναμη να τον κάνω καλύτερο. Μα, καθώς ο λαός του Ιράν επιμένει να ζητά ένα κομμάτι απ' τον δικό μου πολιτισμό, κάτι μέσα μου λέει πως ίσως έχω πάψει να προσπαθώ γι' αυτόν όσο χρειάζεται.


φώτο: από τη βιτρίνα της Eleven Howland gallery, στη Φιτζρόβια του Λονδίνου

adios y suerte

Σήμερα πέθανε ο Μάριο Μπενεντέττι.

O Μάριο Μπενεντέττι εκπροσωπούσε την Ουρουγουάη στο μεγάλο λατινοαμερικάνικο λογοτεχνικό πάνθεο, και έδρασε την εποχή που ολόκληρη η νοτιοαμερικάνικη ήπειρος δονούταν απ' την αφηνιασμένη μελάνη διανοούμενων που δε αναγνώριζαν σύνορα, δικτάτορες και βρώμικους πολέμους.

Ποιητής, συγγραφέας και χρονικογράφος, γιος ιταλών μεταναστών, βρέθηκε γρήγορα στη πρωτοπορία δίπλα στους Μπόρχες, Κορταζάρ, Σάμπατο, Μάρκες, Γιόσα, Νερούδα, Φουέντες, Ινφάντε και στους υπόλοιπους μεγάλους λατινοαμερικάνους λογοτέχνες. Ύμνησε τη μεσαία τάξη και -με κέντρο το Μοντεβιδέο- την αστική ζωή αλλά και την αποδόμησε αναδεικνύοντας τις γραφειοκρατικές αγκυλώσεις, τον υλισμό και την ελαφρότητά της. Η χούντα της Ουρουγουάης τον εξόρισε, μα ο ίδιος τη ρεζίλεψε μέσα από τις ευφυείς του αλληγορίες. Το 1997, σε ένα συνέδριο είπε: "...το γράψιμο είναι το όπλο του διανοούμενου, αλλά καμιά φορά οι άνθρωποι αντιδρούν σαν να προκειται για πολυβόλο. Ένας συγγραφέας μπορεί να κάνει πολλά για να αλλάξει μια κατάσταση, αλλά από όσο γνωρίζω, καμιά δικτατορία δεν έπεσε μόνο χάρη σ' ένα σονέτο..."

Tus manos son mi caricia, mis acordes cotidianos
te quiero porque tus manos trabajan por la justicia

προτείνω ανεπιφύλακτα τα μυθιστορήματά του:
"τα γενέθλια του Χουάν Άνγκελ" και "η ανακωχή" (εκδόσεις Οδυσσέας).

περισσότερα για τον Μάριο Μπενεντέττι, εδώ

πρώτος στη καρδιά μας

"η παγωμάρα έχει καταλάβει το πανελλήνιο, ένα βαρύ μούδιασμα από αυτό το βράδυ φωλιάζει στη καρδιά κάθε έλληνα που νιώθει ματαιωμένος και ανάδελφος, οι εχθροί της ελλάδας έδρασαν και πάλι, οι ελπίδες ενός ολόκληρου λαού βορά στα νύχια των εχθρών, η συνομωσία κατά του ελληνικού μεγαλείου είναι η μόνη υπαίτειος της ήττας, ο πολιτισμός μας δέχεται επίθεση

η χώρα περνά δύσκολες στιγμές, ας σταθούν λίγο όλοι και ας αναλογιστούν, αυτή τη στιγμή οι έλληνες πρέπει να παραμείνουν ενωμένοι και μονιασμένοι, ας κάνουν όλοι την αυτοκριτική τους για τα αίτια της ήττας, και αν προκύψουν ευθύνες να φτάσει το μαχαίρι βαθιά στο κόκκαλο, κάθε έλληνας οφείλει να αναλογιστεί τις προσωπικές του ευθύνες και ας αναλάβει όσες του αναλογούν, η βουλή θα παραμείνει κλειστή για άλλους δυο μήνες εις ένδειξη διαμαρτυρίας"

Ευτυχώς οι σύγχρονοι έλληνες , αυτοί οι μοντέρνοι άνθρωποι, διαθέτουν το σθένος και την ικανότητα να ανταπεξέλθουν τη κακοτοπιά: θα κλειστούν στον εαυτό τους, τον υπέροχο συλλογικό εαυτό τους, θα αφουγκραστούν τα απανωτά χτυπήματα των αλλόφρονων, θα νιώσουν την εθνική μοναξιά, τον πόνο να μη τους καταλαβαίνει ποτέ κανείς. Θα αντλήσουν δύναμη από το μεγαλείο του παρελθόντος, θα ζητήσουν την ευλογία των θείων και θα στραφούν ακόμα πιο αποφασιστικά στη τηλεόραση όπου θα ψηφίσουν το σημαντικότερο πρόγονο που γνώρισαν απ' το σχολείο. Αυτές τις δύσκολες ώρες, η συνείδησή τους λέει να συγχωρέσουν τα λάθη του παρελθόντος και να αφεθούν στη γλυκύτητα της λήθης. Οι σωτήρες θα υποσχεθούν και πάλι και θα γίνουν πιστευτοί, γιατί αυτός ο λάος χρειάζεται τη πίστη που κάποιοι τόσο ύπουλα του έκλεψαν. Η εσωστρέφεια, η λατρεμένη εσωστρέφεια, είναι η απάντηση στην εθνική ήττα, γιατί τους έλληνες ό,τι δε τους σκοτώνει κάποια στιγμή στο μέλλον θα τους κάνει πιο δυνατούς.
...και στην ανάγκη, βρε αδερφέ, επιτροπές αγανακτισμένων πολιτών είναι πάντα έτοιμες να αναλάβουν δράση