Διαβάζω με ενδιαφέρον μια συγκεκριμένη φράση στο πόρισμα της Επιτροπής Εθνικού και Κοινωνικού Διαλόγου για την Παιδεία (Μάιος 2016) η οποία ξεσήκωσε σφοδρή αντίδραση και κριτική. Συγκεκριμένα στη σελίδα 107-108 αναγράφεται πως "το παιδί καθενός είναι μοναδικό και ξεχωριστό για τον ίδιο. Ωστόσο, είναι ένα παιδί ανθρώπων όπως κάθε παιδί ανθρώπων: Διαφορετικό αλλά ίσο με τα άλλα, και όχι πριγκίπισσα ή βασιλόπουλο". Η σφοδρή κριτική ασκήθηκε πάνω στις λέξεις "πριγκίπισσα" και "βασιλόπουλο" και επικεντρώθηκε σε ζητήματα σχετικά με το πόσο μπορεί το κράτος να παρεμβαίνει στη ιδιωτική σφαίρα και εξωσχολική ζωή των μαθητών και των πολιτών, το αν η συγκεκριμένη πρόταση όντως προστατεύει την ισότητα μεταξύ των μαθητών μέσα στη τάξη κοκ. Η κριτική έγινε τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά με αναλύσεις προοδευτικής ή συντηρητικής προέλευσης.
Η κριτική αυτή όμως χρειάζεται και μια διαφορετική προσέγγιση. Η οποία ίσως και να δικαιώσει στο τέλος της τη στάση που προτείνει το συγκεκριμένο πόρισμα απέναντι σε χαρακτηρισμούς όπως "πριγκίπισσα" και "βασιλόπουλο". Μια στάση που στην ουσία της προσκαλεί τους γονείς να απορρίψουν τη χρήση αυτών των όρων για τα παιδιά τους.
Προσωπικά συμφωνώ απόλυτα με την προτεινόμενη στάση.
Θεωρώ ότι ενθαρρύνοντας τη χρήση αυτών των λέξεων ("πριγκίπισσα" και "βασιλόπουλο") συμμετέχουμε στην έμμεση αλλά ενεργό αναπαραγωγή μιας γενοποιητικής (gendering)* διαδικασίας κατά την οποία λέξεις με συγκεκριμένη εννοιολογική σημασία εγγράφονται με κριτήριο το κοινωνικό φύλο. Μην απορρίπτοντας αυτές τις λέξεις συντελούμε με άλλα λόγια στον να αποκρύβεται ακόμα περισσότερο η διαφοροποίηση και η διάκριση ανάμεσα στα κοινωνικά φύλα αρσενικό/θηλυκό. Επιτείνουμε τον ήδη κατοχυρωμένο διπολικό διαχωρισμό άνδρα/γυναίκα.
Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιας ταύτισης είναι οι λέξεις "ροζ" και "γαλάζιο". Αυτές είναι gendered λέξεις. Σε αυτές τις λέξεις η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο είναι αδιαμφισβήτητη. Ροζ σημαίνει θηλυκό και γαλάζιο σημαίνει αρσενικό. Παρομοίως, λέξεις όπως "βασιλόπουλο" και "πριγκίπισσα" είναι και αυτές gendered. Δεν διαφέρουν ως προς τη συμμετοχή τους σε αυτή τη διαδικασία. Το κοριτσάκι μεγαλώνει ως η "πριγκίπισσα/βασιλοπούλα" που σε συνέχεια του παραμυθιού περιμένει τον πρίγκηπα να την πάρει/σώσει/αναδείξει. Το αγοράκι ως πριγκιπόπουλο βρίσκεται εν αναμονή της μετεξέλιξής του στον κυρίαρχο πρίγκιπα/άνδρα που θα κατακτήσει τη γυναίκα/βασιλοπούλα. Στο λύκειο ίσως να καταλήξει και "γαμιάς" κατά τον περήφανο πατέρα. Είναι λέξεις η χρησιμοποίηση των οποίων ως ταυτοποιημένες για το αγόρι και το κορίτσι κατοχυρώνει και επιτείνει την διάκριση των κοινωνικών φύλων και την ανισότητα.
Η ταύτιση λέξεων με το κοινωνικό φύλο είναι μέρος της διαδικασίας κατά την οποία αναπαράγονται και τονίζονται οι κοινωνικές διαφορές μεταξύ γυναίκας και άνδρα. Η διαδικασία ξεκινάει με το ροζ και γαλάζιο, εκεί στη βρεφική ηλικία. Ακολουθεί στην παιδική ηλικία το βασιλόπουλο και η πριγκίπισσα. Και λίγο πιο μετά δεν θα αργήσει να έρθει "ο γιατρός και η νοσηλεύτρια", "ο πιλότος και η καθαρίστρια", και αργότερα "ο πατέρας στη δουλειά και η μάνα με το παιδί", "ο άνδρας πρόεδρος και η γυναίκα γραμματέας", "ο άνδρας μπάλα και η γυναίκα κομμωτήριο και κουτσομπολιό". Διότι μέσα από τους όρους και από τις λέξεις όπως οι παραπάνω που κατοχυρώνουν την ταυτοποίησή τους με το φύλο, η διάκριση με βάση το φύλο και η ανισότητα επεκτείνεται στους κοινωνικούς θεσμούς και στη δημόσια σφαίρα.
Έτσι η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο (αρσενικό/θηλυκό) βρίσκει εύφορο έδαφος για παράδειγμα στην εργασία. Στην εύρεση εργασίας, στο είδος της εργασίας, στα εργασιακά προνόμια και οπωσδήποτε στην εργασιακή αμοιβή. Η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο (αρσενικό/θηλυκό) βρίσκει με τον ίδιο τρόπο εύφορο έδαφος στην πολιτική. Η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο βρίσκει έδαφος στη δικαιοσύνη. Στον πολιτισμό. Στην εκπαίδευση. Στη χρήση της τεχνολογίας. Στο γήπεδο. Στην ανατροφή των παιδιών. Στην ενασχόληση με τα οικιακά. Στην αγάπη. Στο σεξ.
Έτσι η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο (αρσενικό/θηλυκό) βρίσκει εύφορο έδαφος για παράδειγμα στην εργασία. Στην εύρεση εργασίας, στο είδος της εργασίας, στα εργασιακά προνόμια και οπωσδήποτε στην εργασιακή αμοιβή. Η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο (αρσενικό/θηλυκό) βρίσκει με τον ίδιο τρόπο εύφορο έδαφος στην πολιτική. Η ταυτοποίηση με το κοινωνικό φύλο βρίσκει έδαφος στη δικαιοσύνη. Στον πολιτισμό. Στην εκπαίδευση. Στη χρήση της τεχνολογίας. Στο γήπεδο. Στην ανατροφή των παιδιών. Στην ενασχόληση με τα οικιακά. Στην αγάπη. Στο σεξ.
Σε κάθε πτυχή της ζωής μας δηλαδή.
Εννοείται προφανώς ότι το παραπάνω είναι μέρος και όχι ολόκληρη η ανάλυση. Η ανάλυση όσον αφορά την κοινωνική ανισότητα πρέπει να συμπεριλαμβάνει και την τάξη, την καταγωγή και την σεξουαλικότητα. Ωστόσο έχει φτάσει καιρός και για την ελληνική κοινωνία να αναρωτηθεί με τι είδους στερεότυπα μεγαλώνει τα παιδιά της. Και να κατανοήσει πόσο τα στερεότυπα αυτά επιτείνουν μια ανισότητα που είναι βαθιά και κατοχυρωμένη.
* [Σημείωση: Ο όρος "γενοποιητική διαδικασία είναι μια δική μου μετάφραση της αγγλικής φράσης "to gender" ή "gendering" ή "gendered term" (αν κάποιος πιο ειδικός γνωρίζει την αντίστοιχη ακριβή ελληνική θα χαρώ πολύ να τη μάθω)]
