αναμνήσεις από το αλβανικό έπος - η ανακάλυψη του άλλου από το εγώ

Τον Γενάρη του 1991 - ακριβώς 20 χρόνια πριν δηλαδή- τα ελληνοαλβανικά σύνορα άνοιγαν και χιλιάδες εξαθλιωμένοι άνθρωποι ξεχύνονταν στην πολιτισμένη και αναπτυγμένη χώρα μας αναζητώντας το δικό τους ελληνικό όνειρο. Η ανάρτηση του Γκασμέντ Καπλάνι για εκείνη την εποχή συντάραξε τις αναμνήσεις μου και τροφοδότησε την αναβίωση μιας εβδομάδας που υπήρξα στη κυριολεξία στην αντίθετη πλευρά του φράκτη: 

Ήμουν μόλις 13 τότε και ζούσα σε μια μικρή αγροτική-ημιαστική κωμόπολη όπου πέρασα τα γυμνασιακά μου χρόνια, μιάμιση ώρα από τα σύνορα με την Αλβανία. Είχα ξυπνήσει εκείνο το πρωινό του Γενάρη αντικρύζοντας το σχολείο μου, ένα σχολικό συγκρότημα γυμνασίων και λυκείου, κατειλλημένο από άγνωστους, ριζικά ξένους, τους πιο εμφατικά "άλλους" που υπήρξαν ποτέ για μένα. Το σχολείο, ενδεχομένως για λόγους έκακτης ανάγκης σε συνθήκες έλλειψης σχεδίου, είχε μετατραπεί για μία βδομάδα σε στρατόπεδο συγκέντρωσης των νεόφερτων στη πόλη μας αλβανών μεταναστών. Ποτέ δεν εξηγήθηκε σε εκείνη την άγουρη κοινωνία που με μεγάλωνε ο λόγος, ούτε συζητήθηκαν ποτέ οι συνέπειες, μόνο είχε αφεθεί μόνη της στις εσωτερικές της ζυμώσεις, βουτηγμένη στις ενδογενείς της ανεπάρκειες και τις μοναχικές της διεξόδους. 

Οι έγκλειστοι "άλλοι" δεν έμοιαζαν με τίποτα με ό,τι είχα συνηθίσει μέχρι τότε. Οι άντρες είχαν φουσκωτά μαλλιά και μακριές φαβορίτες, φορούσαν στενά πουλόβερ, παντελόνια καμπάνες και ξεφτισμένα πανωφόρια ενώ οι γυναίκες διατηρούσαν ακόμα τις φούστες τους πάνω από ένα κατ' επίφαση μοντέρνο τζιν.  Ήταν αδύνατοι, λιπόσαρκοι, μα όχι αρκετά για να περάσουν ανάμεσα από τα κάγκελα που του περιέφραζαν και τους κράτησαν κλειδωμένους για μέρες. Είχαν απλωθεί στη περιφέρεια των κιγκλιδωμάτων, είχαν βάλει τα πρόσωπα ανάμεσα στα κάγκελα και κοιτούσαν απορημένοι το πλήθος που ήταν συγκεντρωμένο απ' έξω και που τους κοιτούσε και αυτό με την ίδια απορία. Δε μπορώ να θυμηθώ σε ποια πλευρά του φράκτη οι άνθρωποι ήταν περισσότερο τρομαγμένοι. Μα με βεβαιότητα πιστεύω πως οι κλειδωμένοι ένιωθαν πιο ελεύθεροι.  

Τρία περιστατικά σχετικά με αυτή τη "συγκέντρωση" ανθρώπων διαμόρφωσαν τη συνείδησή μου ως προς το Ξένο: 

1. Οι ντόπιοι, σε μια ευγενική ένδειξη συμπαράστασης και φιλανθρωπίας, τους παρέδωσαν ρουχισμό και τρόφιμα. Οι έγκλειστοι, σαν μελίσσι, στριμώχθηκαν για να αρπάξουν ό,τι μπορούσαν, σφραγίζοντας στη μνήμη μου τη πρώτη ειδησεογραφική στιγμή που εξελισσόταν ποτέ μπροστά μου. Κάποιοι όμως τους πέταξαν αποφάγια τα οποία παρέμειναν αξιοπρεπώς ανέγγιχτα, ίσως επειδή οι πεινασμένοι ήταν Αλβανοί και όχι σκύλοι. 
2. Δύο μαθητές του σχολείου, που με σύγχρονους όρους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν αναδρομικά και ως bullies, σε μια επίδειξη ασύγκριτης τόλμης, πήδηξαν τα κάγκελα και προκάλεσαν δύο έγκλειστους σε ένα αγώνα μπάσκετ. Οι περίεργοι έλληνες από έξω, άλλοι ανήσυχοι και άλλοι βέβαιοι, τους προέτρεψαν να το αποφύγουν για εκείνο το πάντα πειστικό "δικό τους καλό". Οι μαθητές όμως ρίσκαραν και συνέτριψαν τους Αλβανούς αντιπάλους τους. Θα ήταν μια γλυκύτατη προσέγγιση του έτερου αν στο πρόσωπο των μαθητών δεν ήταν χαραγμένη η ικανοποίηση από τη κατάκτηση του διαστήματος. Το τελικό αποτέλεσμα της δικής τους συνάντησης με το ξένο υπέδειξε ασυζητητί τον νικητή. 
3. Η αυλή της πολυκατοικίας μου συνόρευε με το προαύλιο του σχολείου-στρατοπέδου και πιθανολογώ ότι από κάπου εκεί ένας ευέλικτος αλβανός έφηβος θα είχε καταφέρει να μπει μέσα σ' αυτή. Ξαναζώ ακόμα έντονη την ανάμνηση των ήχων της ξεσκισμένης γαλότσας του όσο αναζητούσε πανικόβλητος την έξοδο στις σκάλες προς το υπόγειο, και των απειλών του σπιτονοικοκύρη εναντίον του που επέμεναν στη λέξη σκυλί. Αν και ελαφρά μεγαλύτερός μου, δε κατάφερα να συναισθανθώ τον αλβανό έφηβο γιατί δυσκολευόμουν τότε να αναλύσω συνεκτικούς δεσμούς μες στη κοινωνία και μόνο τώρα καταλαβαίνω πως ο τρόμος που ένιωσα δεν ήταν από τη παραμορφωτική πείνα του αλβανού αλλά από τη διαστρέβλωση της ανθρώπινης φύσης του από τον σπιτονοικοκύρη μας που δε σταμάτησε ποτέ να τον αποκαλεί σκύλο. 

Γυρίζοντας τώρα το χρόνο στο 1991 αποκαθιστώ έστω και νοερώς την επαφή με εκείνο το 13χρονο αγόρι που υπήρξα και που βίωσα την συνύπαρξη στις δυο πλευρές ενός φράκτη. Συνομιλώ μαζί του και υπομονετικά το αφήνω να εκφράσει όλα εκείνα που δεν του επέτρεπαν να καταλάβει. Του χαϊδεύω το κεφάλι με την ελπίδα να απορροφήσω τώρα ίσως λίγη από την απρόσμενη μα λογική ένταση της επαφής με το ξένο.  Ο λόγος της διαφορετικότητας άλλωστε είναι πάντα δύσκολος λόγος. Του απαλύνω την αμφιθυμία προσπαθώντας να βγάλω από πάνω του την ευθύνη της μικροαστικής του διαπαιδαγώγισης. Δε θα του πω τίποτα για το μέλλον του ούτε για το τι απέγινε αυτή η χιλιάδα ανθρώπων που κρατήθηκε προσωρινά στο σχολείο του. Θα ενθαρρύνω όμως τη προσέγγιση και θα τον αφήσω ελεύθερο να νιώσει πως εκείνη η "συνάντηση" δεν υπήρξε ποτέ στη πραγματικότητα συνάντηση. Θα τον βάλω να σκεφτεί -όσο η ηλικία του τού επιτρέπει- πόσο αυτόνομες είναι μεταξύ τους οι λέξεις "γνωρίζω, αγαπώ και κατακτώ" και αν μπορέσει ίσως να νιώσει από τότε τη διαφορετικότητα των ανθρώπων μέσα στην ισότητα. Με το πλεονέκτημα της γνώσης του μεγαλύτερου και της εμπειρίας των 20 χρόνων που έχουν μεσολαβήσει ανάμεσά μας, δικαιοδοτούμαι  τώρα να του ζητώ να εξοπλιστεί με κάθε γνώση και δεσμούς απέναντι στους φράκτες που θα υψώνονται γύρω του. Και ίσως και εκείνο να με συγχωρέσει που θα αργήσει τόσο να καταλάβει πως η μόνη θωράκιση απέναντι στη βαρβαρότητα λέγεται αλληλεγγύη. 

Η ανάρτηση αυτή αφιερώνεται στον έφηβο αλβανό που "εισέβαλε" τότε στη πολυκατοικία, με την ειλικρινή περιέργεια από μέρος μου για το πώς να εξελίχθηκε από τότε η ζωή του και για το αν κατάφερε ποτέ να ρίξει μέσα του τους φράχτες...